Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Vaqtinchalik  (mavsumiy

) 

narx

  -  bu  vaqtning  ma’lum  davrida 

(mavsumda) amal qiluvchi narx.  

Mahsulotlarni yetkazib berish va sotish shartlariga ko‘ra netto narx, 

brutto narxlar farqlanadi. Netto narx- bu tovarning “sof” narxi. Brutto narx 

(yalpi  narx)-  bu  oldi-sotdi  shartlarini  hisobga  olib,  belgilangan  narx 

(tovarlar bo‘yicha soliqlar, chegirmalar, “franko” turi, sug‘urta).  

Narxning  yana  bir  necha  turlari  mavjud  bo‘lib,  narxlar  mahsulot 

ishlab  chiqarilgan  rayondan  iste’mol  rayoniga  tashish  bilan  bog‘liq 

---

 

260 

 

 

 

transport xarajatlari kimning zimmasida bo‘lishiga qarab narxlar (Franko, 

FOB, FOS va hokazolar), mahsulot yetkazib beruvchi bilan iste’molchi 

o‘rtasida qanday taqsim bo‘lishiga qarab bir-biridan farq qiladi.  

1.

 

Franko-mahsulot  yetkazib  beruvchining  ombor  narxlarida 

mahsulotni  yetkazib  beruvchi  omboridan  to  iste’molchi  omboriga 

yetkazib  berishgacha  bo‘lgan  barcha  transport  va  yuk  tashish-tushirish 

xarajatlarini iste’molchi (yukni qabul qilib oluvchi) ko‘taradi. Mahsulot 

yetkazib  beruvchi  esa  bu  xarajatlardan  ozod  bo‘ladi.  Franko-mahsulot 

yetkazib beruvchi omborining ulgurji narxlari keng qo‘llaniladi. Mahalliy 

sanoat mahsulotlari, shuningdek, ba’zi qurilish materiallari va boshqalar 

ham  ana  shunday  narxlarda  sotiladi.  Iste’molchi  materiallarni  o‘z 

transport  vositalari  bilan  yetkazib  beruvchining  omboridan  tashib 

olganida ham o‘sha franko narxlar qo‘llaniladi.  

2.

 

Franko-mahsulot  jo‘natiladigan  stansiya  (pristan)  narxlari 

mahsulot  yetkazib  beruvchining  materialni  jo‘natish  stansiyasigacha 

(pristangacha)  tashib  olib  borish  bilan  bog‘liq  qo‘shimcha  xarajatlarini 

ham  o‘z  ichiga  oladi.  Ammo  vagonlarga,  kema,  barjalarga  ortish 

xarajatlari  bundan  mustasno.  Mahsulotni  ortish,  mahsulot  yetib  borgan 

joyda uni tushirish, iste’molchining omborigacha tashib borish xarajatlari 

bu  xil  franko  narxiga  kirmaydi.  Bu  narxlar  amalda  mol  yetkazib 

beruvchini  materialning  to‘liq  va  sifati  buzilmagan  holda  tashib  olib 

borilish javobgarligidan ozod etadi.  

3.

 

Franko-mahsulot  jo‘natiladigan  stansiya-vagon  narxlari 

mahsulotni o‘z omboridan jo‘natish stansiyasiga (pristanga, portga) tashib 

borish  bilan  bog‘liq  xarajatlarni,  vagonlarni  shaxobcha  yo‘llarga 

chiqarish,  teplovozlar  manevri  uchun  to‘lovlar,  mahsulotni  vagonlarga 

(kemalarga)  ortish  xarajatlari,  mahsulotni  jo‘natayotganda  bo‘ladigan 

transport  tashkilotlari  tomonidan  joriy  qilingan  (masalan,  mahsulotni 

taroziga  solish)  to‘lovlar  mahsulot  yetkazib  beruvchi  zimmasiga 

yuklanadi.  Mazkur  xarajatlardan  tashqari  mahsulot  jo‘natish 

stansiyasidan iste’molchi omboriga tushguncha o‘rtada bo‘ladigan barcha 

tashish,  ortish-tushirish  xarajatlarini  (franko-jo‘natish  sanksiyasi 

baholarida) iste’molchi ko‘taradi.  

Bozorning turiga bog‘liq holda auksionlar, birja kotirovkalari narxi 

farqlanadi.