Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Xarajatli metodi 

(ustamalar metodi). Bu narx shakllanishining keng 

tarqalgan  metodi  bo‘lib,  unga  ko‘ra  ushbu  mahsulotning  doimiy  yoki 

o‘zgaruvchan  xarajatlariga  ushbu  tarmoq  foyda  normasi  uchun  oddiy 

holda  mos  keladigan  ustamalar  qo‘yiladi.  Masalan,  tarmoq  bo‘yicha 

qurilish  firmalari  ko‘pincha  o‘z  ishlarini  loyiha  qiymatiga  o‘rtacha 

foydani  qo‘shib  baholaydilar.  Bu  metodning  ommalashgani  turlicha 

izohlanadi. Birinchidan, firma o‘z tovariga talabga nisbatan unga qilingan 

o‘z xarajatlarini yaxshi biladi. Bu ularni narxni shakllantirishda xarajatlar 

kalkulyatsiyasiga tayanish va haqiqatda ko‘rilgan zararni to‘liq qoplashga 

undaydi.  Ikkinchidan,  agar  tarmoqning  barcha  ishlab  chiqaruvchilari 

narxni  shakllantirishning  ushbu  metodini  qo‘llashsa,  ularning  narxi 

deyarli bir xil bo‘ladi. Ular orasidagi narxga oid bu kurash narx to‘g‘ridan 

---

 

272 

 

 

 

to‘g‘ri  talab  bilan  belgilanadigan  tarmoqlar  bilan  solishtirilganda 

minimalligini bildiradi. Uchinchidan, ko‘pgina sotuvchi va iste’molchilar 

ustamalar metodi eng tuzatilgan, halol, chunki ikki tomon manfaatlariga 

amal qiladi va bir tomonning ikkinchi tomon hisobiga boylik orttirishiga 

yo‘l  qo‘ymaydi,  degan  fikrni  mahkam  ushlab  oladilar.  Bunday  narxni 

belgilashda  (uni  «harakatli  narx»  yoki  «ustama  bilan»  deb  atashga 

o‘rganilgan) talab darajasi hisobga olinmaydi va raqobatchilar narxining 

ta’siri e’tiborsiz qoldiriladi.