Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

 

---

 
 
4-§. Bozor iktisodiyotida chayqovchilik
 
 
 
Bozor iqtisodiyotiga xos axborot assimetriyasi noaniqlik u o’z navbatida olib-sotarlik va 
chayqovchilik mavjudligiga sabab bo’ladi.  
Olib-sotarlik
  – bu shunday faoliyatki, maqsad biron-bir tovarni bir bozordan olib 
boshqasida yoki bozorning boshqa sigmentida nisbatan yuqori narx bilan sotish orqali foyda 
olishdir. Olib sotarlik bozorda muvozanat yo’qligi, talab va taklif o’rtasida disbalans sharoitida 
yuz berishi mumkin. Iqtisodiy faoliyatning bu turi 
rangli metallar, qimmatli qogozlar, qishloq 
xo’jaligi mahsulotlari
 bozorida eng ko’p yuz beradi. Olib-sotarlik hududiy miqyosida baholarni 
farqi tufayli kelib chiqadi.  
Olib sotarlikdan farqli ravishda chayqovchilik bir tovarni sotib olib shu bozorni o’zida 
ma’lum vaqtdan so’ng yuqori bahoda sotib foyda olishni bildiradi, ya’ni chayqovchilik baholarni 
vaqt oralig’idagi farqiga asoslanadi. Olib sotarlik va chayqovchilik bilan shugullanadiganlar 
tavakkalchilik xatarini bila turib riskka borishadi. Real hayotda har ikki faoliyat birlashib, 
ko’pincha umumiy nom “chayqovchilik” deb ataladi. Chayqovchilik faoliyatini tahlil qilganda 
muhim ahamiyatga ega uch usuliga e’tibor qaratiladi.  
Birinchi usul – bu tovarni sotib olish, uni saqlash, ma’lum bir vaqtdan so’ng sotish. 
Chayqovchi tovarni sotib olar ekan, uni ma’lum bir vaqtdan so’ng narxini ko’tarilishini taxmin 
qiladi. Agar narx ko’tarilmasa u zarar ko’radi.  
Ikkinchi usul - fyuchers kontraktlari tuzish. Bunda kelgusida bitim tuzilgan kundagi narx 
bo’yicha oldi-sotdi qilish majburiyati ko’zda tutiladi.Tovar etkazib berilgan muddatdagi narxga 
ko’ra broker yoki xaridor foyda ko’rishi mumkin.Qimmatli qogozlarda ham xuddi shunday.  
Uchinchi usul - optsion kontraktlari tuzish. Optsion shunday kontraktki – unga asoslanib, 
investor kelajakda ma’lum miqdorda tovarni shu kungi baho bo’yicha sotib olish huquqini sotib 
oladi. Uning o’ziga xos xususiyati shundaki, u o’z xuquqini amalga oshirishi