Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

 
1-§. Raqobat va uning shakllari 
 
 Bozor iqtisodiyotining muhim afzalliklaridan biri uning raqobotga asoslanganligidir. 
 
Raqobot bo’lmasa iqtisodiyot rivojlanmaydi. Raqobot kishilik jamiyatining barcha 
jabhalariga xos. Raqobot qaysi jabhada olib borilishidan qat’i nazar uning markazida inson 
manfaatlari turadi. Inson tabiatan o’zini, o’z manfaatlarini o’ylaydigan qilib yaratilgan. Xar bir 
inson o’z imkoniyatlarini namoyon qilish, farovon hayot kechirish, kishilar o’rtasida obro’-
e’tibor qozonish (kabilar) uchun harakat qiladi. Kishilik jamiyati hayotining asosini iqtisodiy 
faoliyat tashkil etar ekan, demak jamiyat hayotida iqtisodiy sohalardagi raqobat asosiy rol 
o’ynaydi.  
 Ma’lumki, tirik tabiatda ham yashash uchun kurash uzluksiz davom etadi. Xar qanday 
tizim: biologik, fizik, kimyoviy, iqtisodiy hammasi mutanosiblikka intiladi. Raqobat ana shu 
mutanosiblikning optimal darajada bo’lishini ta’minlaydi. 
 Raqobat (konkurentsiya) lotincha — 
cancuro 
degan so’zdan olingan bo’lib, to’qnashuv 
degan ma’noni bildiradi. O’zbek tilida raqobat kim o’zdi, basma-baslikka bellashuv ma’nosini 
anglatadi. Basma-baslikka kim bilan bellashiladi? Raqib bilan. Raqiblar — bir-biriga qarama-
qarshi turuvchilar bo’lib, biror narsani talashuvchilar ma’nosini ifodalaydi. Demak, raqib so’zi 
bilan konkurentsiyaning ma’nolari yaqin. 
 Iqtisodiyotning  barcha  ishtirokchilari bir-biri bilan raqobatlashadi. Ijtimoiy faoliyat 
jarayonida manfaatlar to’qnashuvi yuz beradi. Ana shu to’qnashuvda kuchlilar yutib chiqadi, 
zaiflar mag’lub bo’ladi yoki har ikki tomon mavjud shart-sharoitlardan kelib chiqib o’zaro 
manfaatli bitim tuzadi. 
 Tabiiy savol tug’ilishi mumkin, nima sababdan raqobat yuz beradi? 
 
Raqobatning asosiy sababi, yuqorida ta’kidlab o’tilganidek, manfaatlarning 
mavjudligidir. Xar bir kishining manfaati esa uning mulki doirasida alohidalashgan. Xar bir kishi 
o’z manfaati yo’lida harakat qiladi. 
 Raqobatni iqtisodiy nuqtai nazardan qisqa qilib ta’riflaydigan bo’lsak, quyidagicha 
ifodalash mumkin.