Toshkent moliya instituti "buxgalteriya hisobi" kafedrasi

 
10.4. Korxona hisob siyosati 
Hisob siyosati buxgalteriya hisobini yo‘lga qo‘yish usullarining tartiboti bo‘lib, 
ustav va boshqacha faoliyatning iqtisodiy hodisalar faktini dastlabki kuzatish 
(hujjatlashtirish va inventarizatsiya), qiymat o‘lchovida ifodalash (baholash va 
kalkulyatsiya), joriy guruhlash (schyotlar va ikkiyoqlama yozuv) va yakuniy 
umumlashtirish (balanslashtirish va hisobot)dan iborat. Buxgalteriya hisobining bir 
xildagi metodini har xil korxonalarda amalga oshiradigan hisob siyosati turlicha 
bo‘ladi. Baholash, kalkulyatsiya, xo‘jalik operatsiyalarini aks ettirish tartibi va 
hokazolarning muayyan usullarini tanlash imkoniyati korxonaning hisob siyosatini 
shakllantirishdagi tanlash erkinligini bildiradi. 
Hisob siyosatining asosiy vazifasi – korxona faoliyatini yuqori darajada 
obyektiv aks ettirish, uning faoliyatini samarali boshqarish maqsadida to‘liq va 
ishonchli axborotlarni shakllantirishdan iborat. 
Jumladan, korxona hisob siyosati quyidagilarni ta’minlashi lozim: 
­
xo‘jalik faoliyatining barcha faktlarini buxgalteriya hisobida to‘liq aks 
ettirish (to‘liqlik tamoyili); 
­
xo‘jalik faoliyati faktlarini buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotda o‘z 
vaqtida aks ettirish (o‘z vaqtidalik tamoyili); 
­
mumkin bo‘lgan daromadlar va aktivlarga qaraganda xarajatlar va 
majburiyatlarni buxgalteriya hisobida tan olishga tayyor turish, yashirin rezervlar 
yaratilishiga yo‘l qo‘ymasdan (ehtiyotkorlik tamoyili); 
­
xo‘jalik faoliyati faktlarini nafaqat ularning huquqiy shaklidan kelib chiqqan 
holda, balki iqtisodiy mazmuni va xo‘jalik yuritish sharoitlaridan kelib chiqqan holda 
buxgalteriya hisobida aks ettirish (mazmunning shakldan ustuvorligi tamoyili); 
­
har oy oxiriga sintetik hisob schyotlari bo‘yicha qoldiq va oborotlarning 
analitik hisob ma’lumotlariga tengligi (o‘zaro zid bo‘lmaslik tamoyili); 
­
korxonaning hajmi va xo‘jalik faoliyatining shart-sharoitlaridan kelib 
chiqqan holda buxgalteriya hisobini oqilona yuritish (oqilonalik tamoyili). 
Buxgalteriya hisobining milliy standartlari (BHMS) xo‘jalik yurituvchi 
subyektning turli hisobot davrlaridagi moliyaviy hisobotlari, shuningdek turli xo‘jalik 
yurituvchi subyektlarning moliyaviy hisobotlari qiyoslanishini ta’minlash maqsadida 
xo‘jalik yurituvchi subyekt moliyaviy hisobotini shakllantirish va tuzish uchun 
asoslarni belgilab beradi. 
Bu maqsadga erishish uchun xo‘jalik yurituvchi subyektlarning hisob siyosati 

---

161 
va moliyaviy hisobotiga asos bo‘ladigan kontseptsiyalar hamda moliyaviy 
hisobotning mazmuniga eng kam miqdordagi talablar ko‘zda tutilgan. 
Ayrim operatsiyalar va voqealarni aks ettirish, ularni o‘lchash hamda ochib 
berish uchun batafsil talablar BHMSlarda bayon qilinadi. 
Moliyaviy hisobotdan tashqari taqdim etilishi lozim bo‘lgan axborotlarga 
talablarni bayon qilmaydi. Masalan, xo‘jalik yurituvchi subyektlar moliyaviy 
hisobotga qo‘shimcha axborot sifatida moliyaviy sharhlarni taqdim etishlari mumkin. 
Hisob siyosatini buxgalteriya hisobini yuritish subyektlarining mablag‘larini 
hisobot yilida baholashning uslubiy qoidalarining yig‘indisi deb ta’riflash mumkin. 
Endilikda har qanday mulkchilik shaklidagi, tashkiliy-huquqiy tuzilishdagi va 
tarmoqqa tegishli subyektlar quyidagi sohalar bo‘yicha uzining hisob siyosatini 
tanlab olishi mumkin: 
-
asosiy vositalarning amortizatsiyasini hisoblash; 
-
asosiy vositalarni ta’mirlash sarflarini hisobga olish; 
-
materiallarni sotib olish sarflarini hisobga olish; 
-
moddiy aylanma mablaglarining hisobini tashkil qilish va baholash; 
-
ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish; 
-
materiallar, tugallanmagan ishlab chiqarish, tayyor mahsulot, junatilgan 
tovarlarni baholash; 
-
ishlab chikatilgan tayyor mahsulotni hisobda aks ettirish; 
-
mahsulot (ishlar, xizmatlar) realizatsiyasini hisobga olish; 
-
shubhali qarzlar bo‘yicha har xil zaxira (rezerv)larni yaratish; 
-
sof foyda hisobidan har xil jamg‘armalarni xosil qilish va boshqa masalalar 
bo‘yicha.