Toshkent moliya instituti "buxgalteriya hisobi" kafedrasi

 
2.5. Mablag‘larning vujudga kelish manbalari va maqsadli tayinlanishi 
bo‘yicha turkumlanishi 
Har bir korxona tashkil qilinish davrida o‘z faoliyatining hajmi va harakteriga 
qarab mablag‘larini shakllantiradi. Agar ularda qo‘shimcha mablag‘ga vaqtinchalik 
ehtiyoj tug‘ilib qolsa, unda mablag‘larni muayyan manbalardan olishlari mumkin. 
Ishlab chiqarish natijasida olingan foydaning bir qismi yoki maxsus maqsadlarda 
jamg‘arilgan fondlardan, davlat grantlari va subsidiyalaridan foydalanadi.
Shunday qilib, korxona mablag‘larini hosil qilish rejali xarakterga egadir. 
Korxona tomonidan har qanday manbadan olinadigan mablag‘lar ma’lum maqsadlar 
uchun mo‘ljallangan bo‘ladi. Korxona mablag‘larini tashkil topish manbalari va 
qanday maqsadlarga mo‘ljallanganligi ularni ushbu korxonaga kelib tushish 
darajasiga qarab amalga oshiriladi. Mablag‘lar manbalarining tusi (xarakteri) 
mulkchilikning shaklini aks ettiradi. Korxonalar eng avvalo o‘zining butun yashash 
davri uchun umumdavlat fondidan (davlat korxonalari) yoki o‘zlarining 
muassislaridan, banklardan, boshqa korxona, tashkilotlardan vaqtinchalik foydalanish 
uchun mablag‘lar oladi.
O‘z mablag‘lari davlat korxonalarida, foliyatining hamma davrida beriladi va 
unga biriktirib qo‘yiladi. 
Davlat korxonalarining mablag‘laridan farqli o‘laroq, boshqa mulkchilik 
shaklidagi korxonalarning o‘z mablag‘lari ayrim yuridik va jismoniy shaxslarning 
qo‘shma yoki individual mulkidan iborat bo‘ladi. 
Kapital (fond)lar - bozor iqtisodiyoti sharoitlaridan kelib chiqqan holda 
korxonaning ixtiyori bilan shakllantiriladigan ustav kapitali (fondi) va zahira (rezerv) 
kapitalidan tashkil topadi. 
Ustav kapitali (fondi) korxonaga uni tashkil qilish paytida umumdavlat 
fondidan (davlat korxonalarining kapitali) kelib tushgan mablag‘larni ifodalab, u 
davlat korxonalari miqyosida foydalaniladigan buxgalteriya atamasidir. Ustav 
kapitali esa aksincha, muassislardan (mulkchilikning boshqa shakllarida) kelib 
tushgan mablag‘lardan iborat bo‘lib, u nodavlat sektoridagi korxonalarning 
buxgalteriya hisobida foydalaniladigan iqtisodiy atamasidir.
Qo‘shilgan kapital aktsiyalarni nominal qiymatidan baland narxlarda dastlabki 
sotishdan olinadigan emissiya daromadini aks ettiradi.
Zahira kapitali mol-mulkni qayta baholash chog‘ida hosil bo‘ladigan 
inflyatsiya zahiralarini, shuningdek, tekinga olingan mol-mulk qiymatini aks ettiradi.
Taqsimlanmagan 
foyda 
foydaning 
jamg‘arilayotganini ifodalaydi va 
mulkdorlarning qaroriga binoan ustav kapitaliga qo‘shilishi mumkin.
Maqsadli 
tushumlarga 
maqsadli 
tadbirlarni 
amalga 
oshirish 
uchun 
mo‘ljallangan va qaytarib berilmaydigan maqsadli moliyalashtirish mablag‘lari va 

---

36 
boshqa tushumlar kiradi. Bundaylarga grantlar, subsidiyalar, a’zolik badallari, 
maqsadli foydalaniladigan soliq imtiyozlari va boshqa maqsadli tushumlar misol 
bo‘ladi.