264
Dividendlar to‘lash vaqtida birinchi navbatda imtiyozli aktsiyalar bo‘yicha,
so‘ngra oddiy aktsiyalar bo‘yicha dividendlar to‘lanadi. Imtiyozli aktsiyalar bo‘yicha
qat’iy belgilangan dividendlarni to‘lash uchun etarli miqdorda foyda mavjud bo‘lgan
taqdirda jamiyat mazkur aktsiyalarni saqlovchilarga dividendlar to‘lashni rad etishga
haqli emas. Jamiyat rad etgan taqdirda aktsiyadorlar dividendlar to‘lashni sud orqali
talab qilishlari mumkin. Jamiyat etarli miqdorda foydaga ega bo‘lmasa yoki zarar
ko‘rib ishlagan bo‘lsa, imtiyozli aktsiyalar bo‘yicha dividendlar ana shu maqsad
uchun tashkil etilgan jamiyat zaxira kapitali
hisobidan va ana shu zaxira
doirasidagina to‘lanishi mumkin.
Taqsimlanmagan foyda bu hisobot davri yakunida xo‘jalik yurituvchi subyekt
ixtierida qoladigan sof foydadir. Hisobot davridagi sof foyda taqsimlanmagan
foydani oshiradi va u quyidagicha provodka bilan rasmiylashtiriladi:
Debet 9900 – “Yakuniy moliyaviy natija”
Kredit 8710 – “Hisobot davridagi taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar)”
Korxonaning ta’sischilar oldida dividendlar bo‘yicha va chiqib ketayotgan
ta’sischilar oldida ularning ulushlari bo‘yicha joriy majburiyatlari to‘g‘risidagi
axborotlarni umumlashtirish quyidagi schyotlarda amalga oshiriladi:
6610 “To‘lanadigan dividendlar”;
6620 “Chiqib ketayotgan ta’sischilarga ulushlari bo‘yicha qarzlar”.
Korxona rahbariyati tomonidan aktsiyalarga dividendlar to‘lash to‘g‘risida
qaror e’lon qilingandan so‘ng, dividend summasi joriy majburiyat sifatida aks
ettiriladi. Dividendlar aktsiyalar bo‘yicha qonunchilikka muvofiq taqsimlanadi.
6610 “To‘lanadigan dividendlar” schyoti hisoblangan
dividend summasiga
8710 “Hisobot davrining taqsimlanmagan foydasi (qoplanmagan zarari)” schyoti
bilan bog‘langan holda kreditlanadi.
6620 “Chiqib ketayotgan ta’sischilarga ulushlari bo‘yicha qarzlar” schyotining
kredit tomonida korxonaning chiqib ketayotgan ta’sischisi ulushlari bo‘yicha
hisoblangan majburiyatlari summasi 8330 “Pay va ulushlar”, 8610 “Sotib olingan
xususiy aktsiyalar - oddiy”, 8610 “Sotib olingan xususiy aktsiyalar - imtiyozli”
schyotlari bilan bog‘langan holda aks ettiriladi.
6610 “To‘lanadigan dividendlar”, 6620 “Chiqib ketayotgan ta’sischilarga
ulushlari bo‘yicha qarzlar” schyotlari bo‘yicha analitik hisob (ko‘rsatuvchiga
aktsiyalardan tashqari) har bir ta’sischi bo‘yicha alohida yuritiladi.
Qimmatli qog‘ozlarga dividend hisoblanganda xalqaro moliyaviy hisobotlar
standartlarga muvofiq ikkita usuldan foydalanish mumkin:
1. Qiymat usuli. Ushbu usul qo‘llanganda. Investor o‘z mablag‘ini
boshqa
korxonaga dastlabki qiymati bo‘yicha qo‘yadi. Uning asosiy tamoyilari shundan
iboratki, investitsiyalar qiymati sho‘’ba tizilmalarining moliyaviy ahvolidan qat’iy
nazar o‘zgarmaydi, ulardan olinadigan dividendlar bosh jamiyat daromadi sifatida
hisobga olinadi.
Bu usulni quyidagi hollarda qo‘llash tavsiya etiladi:
- sho‘ba jamiyatini keyinchalik yaqin kelajakda sotish uchun olingan va uni
nazorat qilish ham vaqtinchalik bo‘lganda;
- sho‘’ba jamiyati uning bosh jamiyatiga mablag‘ o‘tkazish
qobilyatini jiddiy
darajada kamaytirilgan belgilangan uzoq muddatli muhim sharoitlar doirasida
265
faoliyat yuritganda. Masalan, sho‘’ba jamiyatiga qarz bergan tashkilot tomonidan
quyiladigan dividendlarni to‘lashda cheklashlar mavjud bo‘lishi mumkin.
2. Ulushbay ishtirok usuli. Bu usulni bosh jamiyat tomonidan sho‘’ba
jamiyatiga sezilarli darajada ta’sir o‘tkazish va nazorat qilish hollarida qo‘llash
tavsiya qilinadi, u quyidagilardan iborat:
- investitsiyalarning joriy qiymati sho‘’ba jamiyatining xo‘jalik
faoliyati
natijalariga bog‘liqlikda o‘zgaradi: u foyda olganda investitsiyalar qiymati oshadi,
zarar esa kamayadi;
- bosh jamiyat investitsiyalardan foydani egalik ulushiga munosib ravishda aks
ettiriladi: uning sho‘’ba jamiyatidagi ulushi qancha ko‘p bo‘lsa,
bosh jamiyat
balansida investitsiyalar qiymati shuncha ko‘p summaga oshiriladi;
- olingan dividendlar daromad sifatida qaralmaydi, balki investitsiyalar
qiymatini kamaytirish tarzida ifodalaydi.
Aktsiyadorlik jamiyatining umumiy yig‘ilishi qaroriga
binoan dividend pul
mablaglari yoki boshqa qonuniy to‘lov vositalari bilan to‘lanishi mumkin.
Dividendlar hisoblanganida quyidagicha provodka beriladi:
Debet 8710 – “Hisobot davrining taqsimlanmagan foydasi (qoplanmagan
zarari)”
Kredit 6610 – “To‘lanadigan dividendlar”
Hisobot yilidagi taqsimlanmagan foyda summasi dividendlar hisoblanganidan
so‘ng 8720 – “Jamg‘arilgan foyda (qoplanmagan zarar)” hisobvarag‘iga o‘tkaziladi.
Foyda olingan holatda:
Debet 8710 – “ Hisobot davrining taqsimlanmagan foydasi (qoplanmagan
zarari)”
Kredit 8720 – “Jamg‘arilgan foyda (qoplanmagan zarar)”
Zarar ko‘rilganda:
Debet 8720 – “Jamg‘arilgan foyda (qoplanmagan zarar)”
Kredit 8710 – “ Hisobot davrining taqsimlanmagan foydasi (qoplanmagan
zarari)”.
To‘lov manbaida soliq solinmagan dividendlar tarzidagi daromadlar oluvchi
yuridik shaxslar bankda ochilgan maxsus hisobvaraqda ushbu mablag‘larni
jamlaydilar. Dividendlar tarzidagi daromadlar tushumi yuridik shaxsning
buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettiriladi:
– hisoblangan dividendlar:
Debet 4840 – “Olinadigan dividendlar”
Kredit 9520 – “Dividendlar ko‘rinishidagi daromadlar”
– dividendlarni maxsus hisobvaraqqa kelib tushishi:
Debet 5530–“Boshqa maxsus hisobvaraqlar”
Kredit 4840 – “Olinadigan dividendlar”.
Dividendlar tarzida daromadlar olgan yuridik shaxslar maxsus hisobvaraqdagi
mablag‘larni o‘z ustav kapitalini kapitallashtirishga yo‘naltirganda,
jamlangan
summa maxsus hisobvaraqdan hisob-kitob varag‘iga kapitallashuv summasi
miqdorida o‘tkaziladi.
Do'stlaringiz bilan baham: