Toshkent moliya instituti «biznes va tadbirkorlik» kafedrasi

16.5.Xalqaro savdoning zamonaviy nazariyalari  

1948 yil amerikalik iqtisodchilar P. Samuelson va V.Stolperlar Xeksher-Olin 

kontseptsiyasini takomillashtirishdi. Ularning nazariyasi bo’yicha xalqaro savdo  – 

ishlab  chiqarish  omillari  bilan  ta’minlanganlik  darajasidan  notekislik, 

texnologiyalarining  bir-biriga mosligi, raqobatning rivojlanishi va mahsulotlarning 

harakatchanligi kabi sharoitlarda mamlakatlar o’rtasidagi ishlab chiqarish omillari 

narxlari tenglashadi. 

D. Rikardo modelida ishlab chiqilgan va E. Xeksher, B. Olin, P.Samuelson 

hamda  V.Stolperlar  tomonidan  to’ldirilgan  savdo  kontseptsiyasiga  nafaqat 

---

mamlakatlar o’rtasidagi o’zaro foydali savdoni yo’lga qo’yish, balki mamlakatlar 

rivojlanishi o’rtasidagi farqlarni kamaytirish vositasi sifatida ham qaraladi 

 Shuningdek  M.Pozner,  GXufbauer  va  R.Vernon  tadqiqotlari  ham  nisbiy 

ustunlik  nazariyasini  yana  bir  bor  tasdiqladi.  Ular  ishchi  kuchi  nisbatan  kimmat 

turadigan  mamlakatlarda  ilg’or  texnologiyaga  asoslangan  mehnattalab  mahsulot 

ishlab  chiqarish  baribir  daromadli  bo’ladi,  degan  xulosaga  kelishdi.  Masalan, 

mehnattalab sintetik gazlamalarni dastlab fakat ilmiy-gexnikaviy salohiyati yuqori 

bo’lgan  mamlakatlardagina  ishlab  chiqarish  mumkin  edi.  So’ngra,  bu 

texnologiyani o’zlashtirilishi va keng yoyilishi tufayli sintetik gazlamalarni ishlab 

chiqarish  ishchi  kuchi  arzon  bo’lgan  rivojlanayotgan  mamlakatlarga  xam  ko’cha 

boshladi.  Buning  natijasida  G’arb  ilmiy-texnikaviy  omil  tufayli  o’zi  ega  bo’lgan 

nisbiy ustunlikni qullay  boshladi. 

M.  Porterga    o’z  tadqiqotlari  natijasida    mamlakat    tarmoqlari  va  firmalarining  

raqobat  ustunligini belgilovchi omillarni ikki guruhga bo’ladi: 

1.Asosiy omillar: 

-zarur  sifatga  ega  va  etarlicha  miqdordagi  ishlab  chiqarish  omillarinig  mavjud 

bo’lishi; 

-mamlakat  ichida  mazkur  tarmoq  mahsulotiga  bo’lgan  talabning  xususiyatlari, 

uning sifat va miqdor xarakteristikalari;  

-mamlakatda  ushbu  tarmoqqa  yo’ldosh  va  uni  ta’minlab  turuvchi,  jahon  bozorida 

raqobatbardosh bo’lgan tarmoqlarning mavjudligi;  

-firmaning strategiyasi, shuningdek ichki bozordagi raqobat xarakteri 

2.Qo’shimcha omillar: 

-tasodifiy hodisalar; 

-tashqi  iqtisodiy  faoliyat  yurituvchi  korxonalarni  qo’llab-quvvatlash  bo’yicha 

hukumat faoliyati. 

   Mahsulot  eksport  qiluvchi  korxonalarni  qo’llab-quvvatlash,    mamlakat  ichida 

qulay  biznes  muhitini  yaratish,  ishlab  chiqarish  va  bozor  infratuzilmasini 

rivojlantirish, bojxona bojlarining pasaytirilishi, subsidiyalar va imtiyozli kreditlar 

berish,  boshqa    xalqaro  shartnomalar  tuzish  orqali    milliy  korxonalarning  chet 

---

mamlakatlardagi  faoliyati  uchun  qulay  sharoitlar    yaratish  kabi  tadbirlar  ularning 

raqobat ustunliklarini oshirishga xizmat qiladi.