Toshkent moliya instituti «biznes va tadbirkorlik» kafedrasi

 

16.2.  A.Smitning mutlaq  ustunlik nazariyasi. 

 

Shu  paytga  qadar  yuzaga  kelgan  barcha  xalqaro  savdo  nazariyalari  xalqaro 

savdoni  erkinlashtirish  barcha  mamlakatlar  uchun  foyda  keltiradi  degan  fikrni 

ilgari  suradi.  Erkin  tashqi  savdoning  zarurligi  va  foydaliligi  to’g’risida  dastlabki 

nazariyalardan  biri  A.Smitning 

mutlaq  ustunlik 

nazariyasidir.  Bu  nazariyaga 

ko’ra  har  bir  mamlakat  undagi  mavjud  sharoitlar  va  resurslar  o’ziga  xosligiga 

tayangan holda ma’lum bir tovarni eng kam xarajatlar hisobiga (yoki vaqt birligida 

bu  tovarni  eng  ko’p)  ishlab  chiqirish  imkoniyatiga  ega.  Shunday  ekan  mamlakat 

mutlaq  ustunlikka  ega  bo’lgan  tovar  ishlab  chiqarishga  ixtisoslashadi  va  ushbu 

---

tovarning o’z  iste’molidan  ortiqcha qismini sotadi  hamda  boshqa  tovarlarni sotib 

oladi. Chunki  bu  tovarlar  ularni ishlab  chiqarishda  mutlaq ustunlikka ega bo’lgan 

davlatlarda  ancha  arzon  ishlab  chiqarilgan  bo’ladi.  Natijada  har  ikki  davlat  ham 

kam resurs sarflab ko’proq mahsulotga ega bo’ladi.  

Masalan, 

O’zbekiston 

asosan 

paxta 

mahsulotlarini 

etishtirishga 

ixtisoslashganligi  uchun  boshqa  mahsulotlarga  nisbatan  ko’proq  shunga  e’tiborni 

qaratish  lozim.  Chunki,  O’zbekiston  qishloq  xo’jaligi,  ob-havosi  va  qolaversa, 

butun  respublika  sharoiti  paxta  etishtirishga  moslashgan  va  unga  kam  miqdorda 

mehnat va moliyaviy resurslarni sarf qilib, yuqori hosil olish texnologiyasiga ega. 

Shuningdek, boshqa mamlakatlar ham o’zi ixtisoslashgan sohaga ko’proq e’tiborni 

qaratishsagina  dunyo  bo’yicha  ko’proq  mahsulot  ishlab  chiqariladi  va  xalqaro 

savdoda  ham  katta  muvaffaqqiyatlarga  erishish  mumkin.  Demak,  shu  yo’l  bilan 

dunyo aholisining talablarini maksimum qondirish imkoniyatiga erishiladi. 

Ammo    qaysidir  mamlakat  hech  qaysi  mahsulot  ishlab  chiqarish  bo’yicha 

dunyoda mutlaq ustunlikka ega bo’lmasligi mumkin. Bu esa shu mamlakat hamma 

tovarlarni  chetdan  keltiradi-mi  degan  savolni  tug’diradi.  Agar  shunday  bo’lsa 

importni  bu  mamlakat  qaysi  mablag’lar  hisobiga  moliyalashtiradi.  Bu  savolga 

javob berish borasida mutlaq ustunlik nazariyasi boshi berk ko’chaga kirib qoladi.