Toshkent moliya instituti "bank ishi" kafedrasi "bank ishi"

jadval 
Bank  kapitali  tarkibining  (Bazel  III  talablariga  ko’ra)  yangi  ko’rinishi
26
 
(tavakkalchilikka tortilgan aktivlarga nisbatan foizda) 
 
Jami 
to’langan 
(oddiy) 
aktsiyalar 
(chegirmalardan 
keyin) 
Birinchi 
darajali  bank 
kapitali 
Jami 
regulyativ 
kapital 
Minimal talab 
4,5 
6,0 
8,0 
Konservatsion 
bufer kapitali 
2,5 
 
 
Minimal talab+ 
Konservatsion bufer 
kapitali 
7,0 
8,5 
10,5 
Kontrtsiklik bufer 
kapitali 
0-2,5 
 
 
Tijorat  banklarida  risk  boshqaruvini  takomillashtirish  lozim.  Xalqaro  amaliyotda 
bank menejmentining markaziy bo’g’ini risk boshqaruvi ekanligi allaqachon isbotlangan. 
Bazel I, Bazel II va Bazel III standartlarining asl mohiyati ham risk va kapital o’rtasidagi 
bog’liqlikda  namoyon  bo’ladi.  Bazel  III  kelishuvining  bosh  maqsadi  –  bank  ishida  risk 
boshqaruvi sifatini oshirish hisoblanadi.  
Bazel III bilan banklar likvidligiga ham ikkita yangi talab kiritilmoqda. Birinchisi — 
bu 30 kungacha bo’lgan joriy majburiyatlarning likvid aktivlar bilan 100 foiz qoplanishini 
nazarda tutuvchi talab. Ushbu normativni hisoblashda inobatga olinadigan aktivlar sifatiga 
bo’lgan talablar kuchaytiriladi. Jumladan, likvid aktivlar sifatida baholanadigan qimmatli 
qog’ozlar reytingiga yanada yuqori talablar belgilanadi. 
Ikkinchi normativ — uzok muddatli likvidlik normatividir. Bankning normal faoliyati 
doirasida  uning  bir  yilgacha  bo’lgan  aktivlari  barqaror  passivlar  bilan  100  foizga 
ta’minlangan bo’lishi shart. 
Banklarning  kapitallashuv  jarayonini  mustahkamlashda  hukumatning  (davlatning) 
qimmatli  qog’ozlaridan  foydalanish  lozim.  Ya’ni,  hukumat  qimmatli  qog’ozlarini 
bankning  imtiyozli  aktsiyalariga  almashtirish  yo’li  bilan  bank  tizimi  qo’llab-quvvatlash 
uchun  barqaror  muhit  yaratish  imkoni  tug’iladi.  Bu  jarayonni  ko’plab  rivojlangan 
davlatlarning  inqirozga  qarshi  kurash  tadbirlari  doirasida  guvohi  bo’ldik.  Bu  tadbirlar 
banklar  kapitallashuv  darajasini  oshirishga  xizmat  qiladi.  Ma’lumki,  inqiroz  sharoitida 
banklar  kreditlash  faolligini  saqlab  qolishlari  uchun  esa  qo’shimcha  resurslar  kerak 
bo’ladi. 
2008  yilda  boshlangan  jaxon  moliyaviy  iktisodiy  inkirozi  bank  sektorining  turli 
iktisodiy  tebranishlarga  xar  doim  tayyor  turishlari  lozimligini  isbotladi.  Shuning  uchun 
xam Bazel III talablari buyicha bank faoliyati nazoratida asosiy e’tibor bank kapitalining 
barkarorligi va uni boshkarish riskiga aloxida e’tibor berilishi lozimligi belgilangan. Turli 
iqtisodiy  inqiroz  holatlariga  bardosh  bera  olish  imkoniyatlarini  oshirish  uchun  bank 
kapitalida qo’shimcha maxsus zaxira fondini shakllantirilishi ko’zda tutilgan. 
                                                           
26
 Bozor,Pul va Kredit/02(165) 2011,8-бет 

---

143 
 
Yukoridagi  Bazel  III  talablarini  o’z  vaqtida  va  to’liq  bajarish  uchun  avvalambor 
banklarning  barqaror  kapital  bazasini  oshirib  borish  talab  etiladi.  Ushbu  maqsadga 
erishishda  banklarning  kapitallashuv  darajasini  oshirish,  buning  uchun  esa  bank 
faoliyatining samaradorligini ta’minlash muhim axamiyat kasb etadi.  
 
4-mavzu.Tijorat banklarining passiv operatsiyalari  tarkibi va ularning joylashishi