Toshkent moliya instituti "bank ishi" kafedrasi "bank ishi"

Kassa asosida amalga oshiriluvchi valyuta bitimlari turlari 
Kassa 
asosida 
amalga 
oshiriluvchi 
valyuta 
bitimlari 
turlari 
Operatsiya 
bo‘yicha 
mablag‘ni  etkazib  berish 
muddati 
Bitim nomi 
Ularning  Qat’iy 
belgilangan 
kursi 
Bitim tuzilgan kun 
TOD (TOD) 
bitimi 
TOD  kursi  (ing. 
today - bugun) 
Bitim  tuzilgandan  keyingi 
ish kuni 
TOM 
(TOM) 
bitimi 
TOM  kursi  (ing 
tomorow 
- 
ertaga) 
Bitim  tuzilgandan  bir  ish 
kuni  (ya’ni  ikkinchi  kun) 
keyin 
SPOT 
bitimi 
SPOT  (ing.  spot 
– naqd) 
 
Tijorat  banklari  valyuta  sotmoqchi  yoki  sotib  olmoqchi  bo‘lsa,  bitimning  nomini 
(TOD, TOM, SPOT), kursini, summasini ko‘rsatib ariza berishi lozim. 
Valyuta  bozorining  ishtirokchilari  bo‘lgan  banklar  o‘z  nomidan  o‘zi  uchun,  yana 
o‘z nomidan lekin mijozlari uchun valyuta sotib olish yoki sotishi mumkin. Agar banklar 
o‘z  hisobiga  valyutani  sotsa  yoki  sotib  olsa,  bu  operatsiyalar  ular  yoki  foyyda  olish 
uchun,  yoki  o‘z  likvidliligini  ushlub  turish  uchun,  yoki  chet  eldan  bank  uchun  jihozlar 
sotib olish va boshqa maqsadlar uchun amalga oshiradi. 
«Spot»  bitimlari  bo‘yicha  valyuta  oluvchi  bank  tomonidan  kqrsatilgan 
hisobvaraqlarga  etkazib  beriladi.  Bitimda  kqrsatilgan  kurs  «spot»  kurs  deyiladi.  Xuddi 
mana  shu  kurslar  asosida  valyuta  bozoridagi  muddatli  kurslar  ham,  valyutani  etkazib 
berish bo‘yicha qisqaroq muddatli bir  martalik bitimlar uchun  kurslar ham aniqlanadi. 
«Spot»  operatsiyalari  yordamida  banklar  o‘z  mijozlarining  chet  el  valyutasidagi 

---

221 
 
ehtiyojlarini,  kapitallarning  harakatini,  shuningdek  bir  valyutaning  boshqa  valyutaga 
oqib  qtishini  ta’minlaydi,  arbitraj  va  spekulyativ  operatsiyalarni  amalga  oshiradi. 
«Spot» operatsiyalari risk darajasi eng yuqori operatsiya hisoblanadi. 
Foyda olish uchun banklar arbitraj va chayqovchilik bitimlarini amalga oshirishlari 
mumkin.  Arbitraj  bitimlar  turli  valyuta  bozorlarida  mavjud  bo‘lgan  valyuta  kurslari 
o‘rtasidagi  farqlardan  foyda  olish  maqsadida  chet  el  valyutasini  qayta  sotish  (sotib 
olish) bo‘yicha tuzilgan qarshi bitimdir. Agar valyuta bir valyuta bozoridan sotib olinsa 
va  boshqa  valyuta  bozorida  sotilsa  –  bu  keng  tarqalgan  arbitraj  deyiladi.  Agar  foyda 
vaqt  o‘tishiga  qarab  kurslar  o‘zgarishidan  yuzaga  keladigan  bo‘lsa  bu  vaqtinchalik 
arbitraj deyiladi.