Toshkent moliya instituti "bank hisobi va audit" kafedrasi

Valyuta zaxirasidagi o’zgarishlar
Oldin ta’kidlanganidek, Chekli depozitlar valyutadan farqli ravishda turli xil ko’payishlarni boshdan o’tqazadi. Shu sababli, qachonki chekli depozitlar valyutaga almashtirilganda , valyuta zaxirasi bazasi va qolgan o’zgaruvchilar o’zgarmagan holda, keskin o’zgarish sodir bo’lib, pul taklifi tarkibi turli kengayishlarni boshdan kechiradi. Turli kengayishlar umumiy darajasi qisqaradi va pul taklifi tushadi.
Otiqcha zaxiralardagi o’zgarishlar
Banklar ortiqcha zaxirani ushlab turishni ko’paytirganda, o’zining yo’nalishida foyda keltirmaydigan depozitning hosil bo’lishiga sabab bo’lgan holda, pul massasining kamayishi natijasida bu zaxiralar umuman kreditga berilmaydi. Boshqa tarafdan banklar kamroq zaxiraga pul o’tkazsa qarzlar va depozitlar ko’payadi va pul massasi ham oshadi. Pul massasi ortiqcha zaxiraga teskari bog’langan. 11 sahifani eslaydigan bo’lsak ortiqcha zaxira saqlaydigan bank uchun eng foydali tarafi shundaki ular deposit oqimida yuzaga keladigan yo’qotishlarga qarshi sug’urtani shakllantiradi. Bu shuni anglatadiki, fular bankning muvaffaqiyatsizliklaridan boshqa korporatsiyalardan va Feddan qarz olish, qimmatli qog’ozlarni sotish, qarzlarni jalb et ish xarajatlaridan qochgan holda depozitlar oqimida bank tajribasini o’tkaza olish qobilyatiga ega bo’ladi. Agar banklar deposit oqimini oshishidan qo’rqsa, (Bunda, agar kutilgan deposit oqimi oshsa ) ular yo’qotish ehtimolligiga qarshi ko’proq sug’rta qilishni xohlaydi va ortiqcha zaxira ko’payadi.
Pul massasi jarayoni qisqacha tafsiloti
Bizda hozir pul massasi jarayoni namunasi bor. Bu jarayonda Federal zaxira, depozitorlar va banklar to’g’ridan to’g’ri pul massasiga ta’sir o’tkazadi. 1 jadvalda pul massasi yo’qorida muhokama bo’lgan 5 ta faktorga javob beradi va quyida qisqacha synopsis berilgan (5.2-jadval).
O’zgaruvchilar asosiy ta’sir kuchiga ega ishtirokchilari orqali guruhlanadi. Masalan Federal zaxira birinchi ikkita o’zgaruvchini nazorat qilish orqali pul taklifiga ta’sir ko’rsatadi. Depozitorlar pul taklifiga valyutani saqlab turish qarori orqali ta’sir qiladi, banklar esa Federal zaxiradan qarz olish va zaxirlarni oshirish qarori orqali pul taklifiga ta’sir ko’rsatadi.
Pul multiplikatori
Pul multiplikatori – muomaladagi pul massasini qay darajada o’sib yoki kamayib borayotganini ko’rsatadi.

Yuqoridagi bo’limdan olingan ma’lumotlar pul taklifi jarayoni ishlashini tushunish uchun yetarli. Matematikaga tayanadigan odamlar yuqoridagi natijalarni pul multiplikatori nazariyasi orqali farqlaydi, …….. bu pul bazasini o’zgarishining pul taklifiga ta’sirini ifodalaydi. Pul taklifi, pul multiplkatori va pul bazasi o’rtasidagi aloqadorlik quyidagi tenglik orqali ifodalanadi:
M=m x MB
Pul multiplikatoridagi m bizga shuni anglatadiki pul bazasining ko’payishi pul taklifidan kelib chiqadi. Chunki pul multiplikatori doim birdan katta, mos pul bazasi qadri yuqori pul, quyidagi mazmunni bildiradi: pul bazasini 1 $ ga o’zgarishi pul taklifini 1 $ dan ko’proqqa o’zgarishiga olib keladi.