Toshkent moliya instituti "bank hisobi va audit" kafedrasi

A bank

Aktivlar	Majburiyatlar
Zaxiralar +$ 10 m Qimmatli qog’ozlar + $ 90 m	Chekli depozitlar +$ 100 m

5.1-jadval
Pul multiplikatorining pul massasiga ta’siri

Depozit jalb qilish (10% zaxira talabiga va $100 milion zaxirada oshadi)
Bank	Depozit ortishi	Qarzning ortishi	Zaxiraning ortishi
Birinchi milliy	0.00m	100.00m	0.00
A	100.00m	90.0m	10.00
B	90.00m	81.00m	9.00
C	81.00m	72.90m	8.10
D	72.90m	65.61m	7.29
E	65.61m	59.05m	6.56
F	59.05m	53.14m	5.91
…	…	…	…
Jami banklar	1000.00m	1000.00	100.00m

Bank 90 million dollarlik qimmatli qog’oz sotib olsa, bank qimmatli qog’oz sotuvchilarning 90 million yozadi, bu bank B ga 90 million deposit bo’lib qaytadi. jarayoni xuddi avvalgiday bo’ladi. Shunday qilib bank ortiqcha pulini kreditga beradimi yoki qimmatli qog’oz sotib oladimi, buning depozid ko’payishiga ta’siri bir xil.
Siz hozir bitta bankning butun bank tizimidan farqli ravishda deposit jalb qilishini ko’ramiz. Chunki bitta bank faqatgina o’zining ortiqcha zaxiralariga teng miqdorda deposit jalb qila olishi mumkin, uning o’zi mustaqil bir necha marta depozitni ko’paytira olmaydi. Bankning bir o’zi ortiqcha zaxiralaridan ko’p miqdorda kredit bera olmaydi, chunki bank boshqa banklarga berilgan kreditlardan yaratilgan depozit kabi zaxiralarini yo’qotadi. Shunga qaramasdan, bank tizimi bir necha marta depositni ko’paytirishi mumkin, chunki bitta bank ortiqcha zaxiraini yo’qotgani bilan individual bank bu zaxiraidan ayrilishi mumkin, lekin bu zaxira bank tizimidan chiqib ketmaydi. Shuning uchun har bir bank kredit beradi va deposit jalb qiladi, zaxiralar boshqa bankda ham yo’lini topadi, ular qo’shimcha kredit berishda va qo’shimcha deposit yaratishda qo’l keladi. Ko’rib turganingizdek, bu jarayon depozitning bir necha marta oshishida dastlabki zaxira natijalarining oshishiga qadar davom etadii.
Bank tizimi zaxiralarining oshishidan bir necha depozitlarning oshishi oddiy deposit ko’paytuvchisi dep ataladi. ⁶⁰Bizning misolimizdagi 10% li zaxira nisbatidan oddiy deposit ko’paytuvchisi 10 ligi kelib chiqadi. Umumiy qilib aytganda, oddiy deposit ko’paytuvchisi ulushni (masalan, 10=1/0.10) ifodalovchi ikki tomonlama zaxira nisbatiga teng bo’ladi, shuning uchun depozitning bir necha marta ko’payishi quyidagicha formula orqali ifodalanadi:

(1) D=

Bu yerda
D-bank tizimidagi jami depozitlarni o’zgarishi
rr-talab qilingan rezarv nisbati (misol uchun 0.10)
 -bank tizimi zaxiralarining o’zgarishi (misol uchun 100million$)