Toshkent moliya instituti amanov a. M

2. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ni davlat byudjeti daromadlarini shakllantirishdagi roli
Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i aholining pirovard pul daromadlari darajasiga ta’sir qiladi, shu bilan birga, davlat uni olinadigan daromadlardan yanada maqsadga muvofiq foydalanish uchun rag‘batlantiruvchi omil sifatida ishga soladi. Daromad solig‘i tufayli daromadlarning, avvalo yuqori daromadlarning bir qismini aholining qo‘shimcha mablag‘larga muhtoj bo‘lgan toifalari foydasiga hal etish va umuman, jamiyat manfaatlari yo‘lida qayta taqsimlash holati sodir bo‘ladi. Daromadlardagi tengsizlik ma’lum darajada qisqaradi.
Soliq siyosati dastavval, aholi manfaatlariga xizmat qilmog‘i darkor, shuningdek, u aholi va davlat o‘rtasida oqilona soliq munosabatlari o‘rnatilishini ta’minlamog‘i lozim.
Davlat bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrida soliqqa tortishning makroiqtisodiy vositasi orqali, aholining daromadlarini qayta taqsimlashda tartibga soluvchi va rag‘batlantiruvchi vazifasini bajarar ekan, iste’mol fondining tabaqalashtirilgan chegaralariga qarab, yuzaga chiqayotgan har qanday ijtimoiy muammolarga har tomonlama, o‘ylab yondashuvi va aholining daromadlarini turli manfaatlardan kelib chiqqan holda, oqilona tartibga solib borishi maqsadga muvofiqdir.
Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i davlat byudjeti daromadlarining asosiy manbalaridan biri bo‘lib, u orqali umumdavlat ahamiyatiga molik bo‘lgan zaruriy chora-tadbirlarni moliyalashtirishga yetarlicha moliyaviy resurslar ajratish imkoniyati yaratiladi. Bu esa, davlatning jamiyat taraqqiyotini ta’minlashda namoyon bo‘ladigan funktsiyalarini moliyaviy resurslar bilan ta’minlashning naqadar zarurligidan dalolat beradi. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i yuqorida zikr qilib o‘tganimizdek, shunday bir ijtimoiy-iqtisodiy xususiyatga egaki, boshqa soliqlarda bu holatni sezish mushkulroq.
Quyidagi 1-jadval ma‘lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, jami soliqli tushumlarga nisbatan daromad solig‘ining salmog‘i 2015 yilda 10,1 % ni tashkil etgan bo‘lsa, 2016 yilda 10,0 % ni tashkil etgan, 2017 yilda ham 10,1 foizni tashkil qilgan. 2018 yilda 8,4% ni tashkil etib, 2019 yilga kelib esa 11,1% ni tashkil etishi rejalashtirilgan. Bu yerda shuni ko‘rish mumkinki, 2017 yilga qadar daromad solig‘i salmog‘i biroz yuqori bo‘lgan, lekin 2018 yilda esa pasayish kuzatilmoqda. Bu jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i bo‘yicha soliq stavkalarining kamaytirilishi bilan izohlanadi.