Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliyev pul va banklar

Banklar bajaradigan funksiyasi (operatsiyalari) Jihatidan - emission, tijorat, investitsion, ipotekali va jamg‘arma banklar sifatida tasniflanadi. Emission banklar mamlakat iqtisodiyotiga pullami emissiya qilish, shuningdek, kredit muassasalari faoliyatini tartibga solish va pul-kredit siyosatini amalga oshirish bilan shug^ullanadi. Bunday vazifani hozirgi paytda mamlakat Markaziy banklari bajaradi. Markaziy banklar bevosita mijozlarga bank xizmatlarini ko‘rsatmaydi va tijorat faoliyati bilan shuglillanishi ta’qiqlanadi.

Tijorat banklari mamlakat bank tizimi va kredit muassasalari tarkibidagi muhim ahamiyatga ega bolgan moliyaviy muassasalar hisoblanadi. Ular banklar bajarishi mumkin bolgan barcha operatsiyalami bajaradi.

Investitsion banklaming asosiy faoliyati passiv operatsiyalari natijasida shakllantirgan moliyaviy mablaglarini asosiy ulushini qimmatli qog‘ozlarga investitsiya qilishdan iborat boladi. Mamlakatda investitsion banklar faoliyat yuritishi uchun qimmatli qog‘ozlar bozori rivojlangan va yetarli darajada investitsion muhit yaratilgan bolishi lozim.

Ipoteka banklari jismoniy va yuridik shaxslarga garov asosida uzoq muddatli kreditlar berish bilan shuglillanadi. Ipoteka atamasi ko‘chmas mulklarni garovga qo^ish natijasida vujudga keladigan moliyaviy munosabat bolib, uning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri garovga qo^yilgan ko‘chmas mulk kredit (qarz) oluvchining tasarrufida qolishidir. Odatda ipoteka banklari faoliyatining asosiy yo‘nalishini ipoteka krediti berishga qaratilgan bolishi lozim. Biroq, amaliyotda ushbu qoida doimo ham о‘zinin g isbotini topmaydi, chunki hozirgi kunda faoliyat yuritayotgan ipoteka banklari kredit portfeli tarkibida nafaqat ipoteka krediti, balki boshqa maqsadlarga yolialtirilgan kreditlaming hajmi salmoqli ulushni tashkil etadi.

Jamg'arma banklarining asosiy mijozlari jismoniy shaxslar bolib, ushbu banklarning asosiy faoliyati aholidan muddatli omonatlami jalb qilishga qaratilgan boladi. Jamg‘arma sifatida shakllantirilgan mablaglami yirik tijorat banklariga, savdo va qurilish tashkilotlariga investitsiya va kreditlar ko‘rinishida joylashtiradi.