Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliyev pul va banklar

Qog⁽oz pullaming muomalaga kiritilishi. Manbalarga ko‘ra, dastlabki qog‘oz pullar X asming oxiri XI asming boshlarida Xitoyda chiqarilgan. Xitoyda qog‘oz pullar muomalaga chiqishida mamlakatda qog‘ozning kashf etilganligi va bosma mashinalarining yaratilganligi muhim ahamiyat kasb etgan. Dastlab muomalaga chiqarilgan qog‘oz pullar “erkin tanga”, keyinchalik “qimmatbaho qog‘oz tangalar” deb yuritildi, ular mamlakatda erkin aylanadigan tolov vositalari bolsada oltin yoki tovarlar bilan ta’minlanmagan edi.

Qog‘oz pullar kvadrat shaklda bo lib, bir tomonida imperatoming nomi va dinastiyasi haqidagi malumotlar, ikkinchi tomonida esa “G‘aznachilik boshqaruvi iltimosiga ko‘ra, hukumronlik qiluvchi imperator tomonidan tasdiqlangan va “bu qog‘oz tanga qiymatga ega va haqiqiy kumush tanga qatorida tolovga qabul qilinishi shart. Ushbu tartibni buzgan har qanday shaxsning boshi kesiladi” - degan mazmundagi so‘zlar bitilgan edi. Xitoyda muomalaga chiqarilgan qog‘oz pullaming hajmi ortib ketganligi va ulami tartibga solish mexanizmlari mavjud bolmaganligi bois juda tez vaqt ichida qadrsizlanib ketadi. Natijada 1500 yillarga kelib qog‘oz pullami muomalaga chiqarish bekor qilinadi.

Yevropada dastlabki qog‘oz pullar Stokgolm banki tomonidan 1661 yilda emissiya qilingan. Yevropada qog‘oz pullar emissiyasining namoyandalaridan biri shotlandiyalik Djon Lo (1671-1729) hisoblanadi. Uning talimotiga ko‘ra, muomalaga chiqarilgan qog‘oz pullar ishlab chiqaruvchilar faolligini oshiradi va davlatning xazinasini toldirishda juda qulay vosita hisoblandi. U o‘zining talimotini 1716-1720 yillarda Fransiyada o‘zi tashkil etgan bank orqali amalga oshirishga erishdi. Biroq, muomalada qog‘oz pullar haddan ortiq ko‘payib ketishi natijasida pullaming qadri tushib ketdi va uning talimoti inqirozga yuz tutdi.