Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

Pul muomalasini tartibga solishning usullari
. 
Mamlakatda pul 
muomalasini tartibga solishning asosiy maqsadi milliy valyutaning 
barqarorligini ta’minlashdan iborat bo‘lib, ushbu vazifani Markaziy 
bank amalga oshiradi. Markaziy bank pul muomalasini tartibga 
solishning asosiy instrumentlari sifatida majburiy zaxiralar siyosati, 
qayta moliyalash siyosati, ochiq bozordagi operatsiyalari, depozit 
siyosati va valyuta siyosatini amalga oshiradi. Markaziy bank ushbu 
instrumentlar orqali tovar massasi va pul massasi o‘rtasidagi o‘zaro 
mutanosiblikni tartibga soladi. Bundan asosiy maqsad mamlakat milliy 
valyutasining barqarorligini ta’minlashdan iborat. 
Mamlakatda pul oborotining tarkibi va uni tashkil etish
. 
Pul 
oboroti o‘z tarkibiga naqd pulli va naqd pulsiz hisob – kitoblarni oladi. 
Iqtisodiyotda amalga oshirilayotgan pul oborotining asosiy qismi naqd 
pulsiz hisob – kitoblar ulushiga to‘g‘ri keladi. Pul oborotining tarkibi, 
tartibi va nazorati Markaziy bank tomonidan amalga oshiriladi.
Har bir mamlakatda pul tizimining tarkibi, amal qilish usullari va 
tartibi davlatning tegishli qonunlari asosida o‘rnatiladi.
Pul tizimining mustahkamligi va uning barqarorligiga turli 
omillar ta’sir qiladi. Xususan: 
a) 
mamlakat Markaziy bankining pul – kredit siyosatini amalga 
oshirishdagi mustaqilligi
. Ko‘pchilik hollarda Markaziy bank pul – 
kredit siyosatini amalga oshirishga hukumatning aralashuvi va tazyiqi 
natijasida milliy valyutaning sotib olish qobiliyati zaiflashadi, mam-
lakat bank tizimiga aholining ishonchi pasayib ketadi. Buning nati-
jasida pul tizimi nobarqaror bo‘lib, Markaziy bank tomonidan olib 
borilayotgan pul – kredit siyosati o‘zining tegishli samarasini 
bermaydi. 
b) 
xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy barqarorligi va 
raqobatbardoshligi.
Mamlakatning iqtisodiy jihatdan mustahkamligi 
va ishlab chiqarilayotgan tovarlar va ko‘rsatilayotgan xizmatlarning 

---

113 
raqobatbardoshligi pul tizimining braqarorligini ta’minlashga bevosita 
xizmat qiladi. Chunki bozor munosabatlarining chuqurlashuvi mam-
lakatlar o‘rtasida iqtisodiy integratsiyani rivojlanishiga va iqtiso-
diyotning globallashuviga olib keladi. Ushbu sharoitda olib bori-
layotgan makro va mikroiqtisodiy siyosat tegishli samarani bermasa, 
mamlakatda importning hajmi eksportga nisbatan ortib ketishi 
kuzatiladi. Bu esa o‘z navbatida pul tizimining barqarorligiga salbiy 
ta’sir ko‘rsatadi.
Xulosa o‘rnida ta’kidlash joizki, pul tizimi va uning elementlarini 
rivojlanishi, shuningdek, samarali tashkil etilishiga qator omillar ta’sir 
qiladi. Bulardan asosiylari sifatida mamlakat iqtisodiyotining 
raqobatbardoshligi va barqarorligini ta’minlanganligi hisoblanadi.