Toshkent kimyo-texnologiya instituti

 

 

21 

 

---

Moddiy balans 

Ushbu kurs ishida qozon utilizatorining quvvati 80000 t/y.  

Boshida ishlab chiqarishning yillik vaqtini  –  7920  soat,  ishlab chiqarish 

quvvati – 95 %. 

1 kun – 24 soat dan 

340 kun – 8160 soat 

         Massalarning saqlanish qonuniga asosan ishlab chiqarish jarayoniga 

uchraydigan qismi ishlab chiqarishdan hosil bo’layotgan tayyor mahsulot 

miqdoriga teng. Ya’ni: 

G = G

1 

Bu yerda :   G- kiruvchi maxsulotning miqdori. 

G

1

-jarayon natijasida chiqayotgan maxsulot massasi. 

w =

80000∗1000

330∗24

=9803,9 kg/soat 

9803,9 – 95.0 % dan      y – 100 % 

  

𝑦 =

9803,9∗100

95

=10320.0 kg/soat 

katalizator uslubi bilan olinayotgan suyuq va gaz xolatidagi yoqilg’i uchun:  

Jarayon uchun zaruriy etilen miqdorini hisoblaymiz. 

10320.0  ning  84 %, yani  8668.8 kg/soat  etilen,  1651.2  kg/soat 

vinilatsetatdan iborat.   

Reaktsion aralashma tarkibining 53,2 t/soat miqdori vinilatsetat deb qabul 

qilinsa (texnologik qismdan), agar mahsulot –  95.0 %, sopolimerlash natijasida 

ajralib chiqayotgan suyuq va gaz holatidagi tarkibiy qisimlarni hisoblab chiqamiz: 

53,2 – 95.0 % dan  

x – 100 % 

𝑥 =

53,2∗100

95

=56.0 kg/soat 

bizning aralashmada  C

2

H

4 

– 99.29 %, shu miqdor uchun aralashmaning xajmi. 

56 – 100 % dan    

y – 99.29 % 

𝑦 =

56∗99.29

100

= 55,4 kg/soat 

natijada reaktsion aralashmaning 53,2 t/s  vinilatsetat,  86,15 t/s  miqdorida etilen 

kerak bo’ladi. Balans ko’rsatkich jadvalini tuzish uchun jarayondagi etilenning 

22 

 

---

tozaligini boshqa elementlarini aniqlashimiz shart bo’ladi: CO – 0.15 %, H

2 

– 0.10 

%, CO

2 

– 0.05 %, SO

2 

– 0.01 %, H

2

O – 0.4 %. 

So’ngra suyuq va gaz xolatdagi yoqilg’ini olish uchun tarkibga kiruvchi 

komponentlar miqdorini xisoblayomiz: 

0.4 (

H

2

O

) – 28 (

C

2

H

4

) dan 

 

x – 10320.0 

𝑦 =

0.4∗10320.0

28

147.4 kg/soat  

0.15 (

CO

) – 28 (

C

2

H

4

) dan 

 

x – 10320.0 

𝑦 =

0.15∗10320.0

28

=55.3 kg/soat 

0.05 (

CO

2

) – 28 (

C

2

H

4

) dan 

 

x – 10320.0 

𝑦 =

0.05∗10320.0

28

=18.4 kg/soat 

0.01 (

SO

2

) – 28 (

C

2

H

4

) dan 

 

x – 10320.0 

𝑦 =

0.01∗10320.0

28

=3.7 kg/soat 

0.1 (

H

2

) – 28 (

C

2

H

4

) dan   

x – 10320.0 

𝑦 =

0.0∗10320.0

28

=36.8 kg/soat 

To’plagan ma’muotlarimiznijadvalga kiritamiz:  

Jadval 5  

Etilenvinilatsetat ishlab chiqarish jarayoning material balansi  

Kirish 

    Chiqish 

Modda 

Miqdori, kg/soat 

Tarkibi 

Miqdori 

Vinilatsetat 

1651.2 

Etilenvinilatsetat 

10320.0 

Etilen  

8668.8 

Tarkib komponentlari:  

Tarkib komponentlari: 

CO 

55.3 

CO 

55.3 

H

2 

36.8 

H

2 

36.8 

CO

2 

18.4 

CO

2 

18.4 

SO

2 

3.7 

SO

2 

3.7 

namlik 

147.4 

namlik 

147.4 

Jami 

10563.2 

Jami 

10563.2 

23 

 

---

RE

AKTOR QURILMASI VA UNI

 MEXANIK HISOBI 

Sanoatda odatda qimmatroq bo’lgan xom ashyoni iqtisod qilish maqsadida 

arzon xom ashyodan ortiqcha miqdorda foydalaniladi.  

Murakkab jarayonlarni hisoblashda yana bir ko’rsatgich – selektivlik muhim 

o’rin egallaydi.  

Selektivlik  –  asosiy reaktsiya effektivligini qo’shimcha reaktsiyalar bilan 

taqqoslash imkoniyatini beradi.  

To’liq  yoki  integral  selektivlik  φ  –  maqsaddagi mahsulotni olish uchun 

sarflanayotgan dastlabki reagentlar miqdorini, asosiy va qo’shimcha reaktsiyalar 

uchun sarflanayotgan umumiy xom ashyolar miqdoriga nisbati: 

sh

qo

A

maqs

A

maqs

A

A

m

m

m

'

+

=

ϕ

 

yoki      

sh

qo

B

maqs

B

maqs

B

B

m

m

m

'

+

=

ϕ

 

Selektivlik  chegarasi:  0  <  φ  <  1.  selektivlik  qancha  yuqori  bo’lsa, 

qo’shimcha mahsulotlarinnig hosil bo’lishi shuncha kam bo’ladi va qo’shimcha 

reaktsiyalar uchun sarflanayotgan xom ashyoning miqdori shunchalik kam bo’ladi.  

Ishlab chiqarish quvvati G = 80000 t/s 

Mexanik xisob uchun asosiy qismi qurilmaning xajmi, balandligi va boshqa 

parametrlari. 

Uning ishlab chiqarish quvvati  1yil – 80000,va yillik ishlash soati.  

Yiliga  365 kun, shundan 25 kuni bayramlar. 

365 – 25 = 340 kun 

   

𝐺 =

𝐶

K∗t

    bu krda : K-utilizatorning ishlash kuni   

1 sutkada -24 soat; 1t=1000 kg 

w =

80000∗1000

330∗24

=9803,9 kg/soat 

Suyuq va gaz xolatdagi yoqilg’ilarni boshlang’ich elementlarini hisoblaymiz: 

T = 235 – 210 

°S  

Sistemadiga o’rtacha bosim – 3,2 MPa  

Quyida ko’rsatilgan qurilmalarning parametrlarini aniqlaymiz: 

CO

2

=0,375=ρ

1

 

24 

 

---

CO=0,291= ρ

2 

H

2

=1,625= ρ

3

 

SO

2

=0,315= ρ

4

 

H

2

O=1= ρ

5

 

N

2

=0,812= ρ

6 

Utilizator qozoning umumiy xajmini quyidagi formula asosida xisoblaymiz: 

   

𝑉 =

G0

ρ

      

ρ=

1

1

ρ1

+

1

ρ2

+

1

ρ3

+

1

ρ4

+

1

ρ5

+

1

ρ6 

 =

1

1

0,375

+

1

0,291

+

1

1,625

+

1

0,315

+

1

1

+

1

0,812

 

=

1

13,11

=0,076 kg/m

3 

𝑉 =

G0

ρ

=93,4 m

3

/s 

PV=nRT 

V

1

=

nRT

ρ

=

1∗8,314∗400

3,2

 =1039,25 m

3

    

V

2

=

nRT

ρ

=

1∗8,314∗800

3,2

 =2078,5 m

3

     

V

3

=

nRT

ρ

=

1∗8,314∗100

3,2

 =259,8 m

3

     

PV=nRT= V=

nRT

ρ

 

=

1∗8,314∗400

0,076

 =43,76 m

3

     

Suyuqlik xajmini esa quyidagicha: 

 V=

V𝑔

1,37

= 

93,4

1,37

=68,2 m

3      

R=

d

2

 

F=V

k

+V

x

=43,76+68,2=112 m

3 

F=2

πR

2

=2

π(

R

2

)

P

2

=2

π

𝑑

2

4

    4F=2

πd

2    

      d=

 

�

4𝐹

2𝜋

P

  

=

�

4∗112

2∗3,14

P

    

d=8,4 m 

Utilitar qozoning balandligi: 

L=

 

V

1,25

P

 

=

8,4

1,25

=7 m   L = 7 m 

Xar kanday kimyoviy texnologik sistemalarning (KTS) asosiy 

elementlaridan biri kimyoviy reaktor xisoblanadi. Kimyoviy reaktor, kimyoviy 

reaktsiyalarni massa va issiklik kuchirish (uzatish) bilan kushib olib boruvchi 

jarayonlar amalga oshiriladigan aparatga aytiladi. 

25 

 

---

Reaktorgacha urnatilgan barcha aparatlar xom ashyoni kayta ishlashga 

tayyorlash uchun muljallangan reaktordan keyingi apparatlar yesa hosil bulgan 

tayyor maxsulotni ajratib olish uchun xizmat  kiladi. Tipik reaktorlarga :sanoat 

pechlari‚ kontakt aparatlari‚ mexanik va pnevmatik okimli aralash 

tiriladiganreaktorlar‚ pishirish kozonlari‚ gidratatorlar sintez kolonnalari‚ asboblar 

va boshkalar misol bula oladi. 

Barcha texnologik jarayonlarning samaradorligi reaktorni tugri tanlay bilish 

va uning takomillashganlik darajasiga boglik bo’ladi. 

Sanoat reaktoriga bulgan asosiy talablar kimyoviy ishlab chikarishning 

xarakterigaboglik bo’lib‚ kuyidagilardan iborat: 

1.Yukori maxsuldorlik va intensiflikni taminlashi. 

2. Ekzotermik reaktsiya issikligidan va yendotermik jarayonlarni borishi 

uchun tashkaridan beriladigan issikliklardan tulikrok foydalanish imkoniyatini 

berishi.  

3. Reagentlarni aralashtirish va bir joydan boshka joyga kuchirish, tashish 

kabilar uchun sarflanadigan yenrgiyadan ratsional foydalanib sarfiyotni 

kamaytirishni taminlashi lozim.  

4. Tuzilishi juda oddiy, oson boshkariladigan va xafsiz, shu bilan bir katorda 

arzon materiallardan (qora metallar, silikatli materiallar,  arzon plastmassalar va 

xokazolar) yasalgan bo’lishi.  

5. Imkoni boricha tulikrok avtomatlashtirilgan bo’lishi va jarayonlarni 

boshkarishni aftomatlashtirishni taminlashni. 

6. Rejimning asosiy parametrlari (S, T, R) katta kiymatlarda uzgarganda 

xam reaktor barkaror ishlab turadigan bo’lishi kerak, sarflanadigan yenergiya 

mikdori xam ortadi.  

Demak, umumiy maxsuldorlikni istagancha yemas, ammo malum bir 

chegaragacha oshirish mumkin. Ushbu karama-karshilikni boshka misolda xam 

kurish mumkin. Masalan, issiklikdan foydalanishni yaxshilash, issik almashtirish 

kurilmalarini murakkablashuviga olib, keladi bu xolat yesa reaktorni tan narxini 

26 

 

---

oshirib yuboradi. Shuning uchun xam yuqorida aytilgan talablarni xisobga olgan 

xolda, chukur kompleks iktisodiy xisob 

- kitoblar kilingandan keyingina reaktor tili tanlanadi. 

Kimyoviy reaktorlarning klassifikattsiyasi . Kimyoviy reaktorlarning 

klassifikatsiyasi asosan kimyoviy texnologik jarayonlarning yukorida ko’rsatilgan 

klassifikatsiyasiga asoslangan. 

Reaktorlar reagentlarning fazoviy xolatiga karab,  gomogen va geterogen 

jarayonlarni amalga oshiradigan apparatlarga‚ ishning davomiyligiga karab davriy 

ishlovchi va uzluksiz ishlovchi apparatlarga bulinadi. 

Etilen va vinilatsetat aralashmalaridan iborat bo’lgan xom ashyo 2-patrubka 

orqali reaktorga beriladi, va reaktorning spiral kanaliga tushadi, bu kanal tashqi 

qobiqli 3-patrubka, ichki quvirli 1-patrubka hamda 6-  nasadkali vintsimon 

yo’naltiruvchi moslamalardan iborat qilib jihozlanadi. Spiral kanallar bo’yicha 

harakatlanuvchi hom ashyo oqimi aylanma harakatlanadi. Initsiator 3-patrubka 

orqali uzatiladi va reaktsiotn zonaga 4-tirqish orqali yuboriladi. Bu bilan xom 

ashyo oqimning initsiator bilan maksimal aralashuvga hamda reaktsiyaning 

samarali bo’lishiga erishiladi. Sopolimer hamda reaktsiyaga kirishmagan etilen va 

vinilatsetat aralashmalari 5-patrubkadan chiqariladi. Reaktorning quvirlararo 

bo’shliqlarga  190 

°S li suv bug’i berib turiladi va bu bilan reaktsiyaning optimal 

sharoitlari ta’minlanadi. 

 

 

3-rasm. Etilen va vinilatsetatni sopolimerlash uchun quvirli reaktor 

1-ichki quvirli patrubka; 2- xom ashyo aralashmasi uchun patrubka; 3-tashqi 

qobiqli patrubka; 4-initsiator uchun tirqish; 5-sopolimer hamda reaktsiyaga 

kirishmagan etilen va vinilatsetat aralashmalari patrubka; 6-nasadkali vintsimon 

yo’naltiruvchi moslama; 7-issiqlik tashuvchi agentni chiqarish uchun patrubka. 

 

 

27 

 

---