Toshkent kimyo-texnologiya instituti

CHiqindi 

chiqayot 

gan manba 

Tarkibi 

CHiqindi miqdori 

Tozalash 

uchun 

berilgan  

miqdori 

CHM 

CH 

Mg/m

3

 

Tozalash 

usuli 

Reku- 

peratsiya 

qilish 

usuli 

Gaz xom 

chidam 

m

3

/soat 

CHang 

µ/m

3

 

Absorber 

CO

2

 

H

2

S 

0.03 

21.32 

- 

- 

0.03 

21.32 

184.5 

0.512 

Adsorb- 

sion usul 

Korxona-

larda 

foydala-

niladi 

 

Ko‘rib chiqayotgan bo‘limimizda tarkibida erimaydigan zarrachalari, organik 

moddalari bor bo‘lgan maishiy -  xo‘jalik oqava suvlari hosil bo‘ladi. Ular avval 

mehanik , fizik-kimyoviy va so‘ng biologik tozalash yo‘li bilan tozalanib, yana 

qaytadan foydalanish uchun siklga kiritiladi. 

 

 

 

44 

 

---

Atmosferaga tashlanayotgan ifloslantiruvchi moddalarning chegaraviy 

mumkin bo‘lgan miqdorlarini hisoblash 

1. 

m koeffitsienti quyidagi formuladan aniqlanadi 

69

.

0

44

.

4

34

,

0

44

.

4

1

,

0

67

,

0

1

34

,

0

1

,

0

67

,

0

1

3

3

=

+

+

=

+

+

=

f

f

m

 

2. 

f parametri quyidagi formula orqali hisoblanadi 

44

.

4

50

12

0

.

2

4

10

10

2

2

3

2

2

3

=

⋅

⋅

=

∆

⋅

⋅

=

T

H

D

w

f

 

f≤100  bo‘lganligi uchun chiqindi issiq hisoblanadi. 

D - chiqindilar manbasining diametri, m. 

w - gaz-havo aralashmasi manbadan chiqishining o‘rtacha tezligi, m/s 

N - manbaning er sathidan balandligi, m  

∆T-  gaz-xavo aralashmasi temperaturasi T

g

 

bilan atrof muhitdagi 

xavo temperaturasi T

x

 lar farqi.  

3. V

1

  -  gaz-xavo aralashmasining xajmi, m

3

/s, quyidagi formula bo‘yicha 

hisoblanadi: 

s

m

W

D

V

/

56

.

12

4

4

2

14

.

3

4

3

2

2

1

=

⋅

⋅

=

⋅

⋅

=

π

 

4. h-koeffitsient V

m 

parametriga bog‘liq bo‘lib, quyidagi formulalardan 

aniqlanadi: 

V

m

≥2 bo‘lganligi uchun n=1 

5. V

m 

quyidagi formulaga binoan topiladi: 

43

.

2

12

50

56

.

12

65

,

0

65

,

0

3

3

1

=

⋅

⋅

=

∆

⋅

⋅

=

H

T

V

V

m

          

6. YAkka manbadan tashlanayotgan zaxarli moddaning miqdorini CHMM dan 

oshib   ketmasligini   ta’minlaydigan   chegaraviy   mumkin   bo‘lgan chiqindilar 

miqdori quyidagi formuladan aniklanadi:  

s

g

n

m

F

A

T

V

H

С

ChMM

ChMCh

f

/

31

.

0

1

69

.

0

1

200

50

56

.

12

12

)

02

.

0

05

.

0

(

)

(

3

2

3

1

2

=

⋅

⋅

⋅

⋅

⋅

⋅

−

=

⋅

⋅

⋅

∆

⋅

⋅

⋅

−

=

     

45 

 

---

C

f

 - zaxarli moddaning fon miqdori, mg/m

3

.

 

5-jadval 

Suvdan foydalanish me’yori 

  Suv bilan 

ta’minlash 

manbai 

Foydalanisg me’yori 

Qaytarilgan 

suv hajmi 

m

3

/soat 

Toza suv 

iqtisodi  

% 

Loyihaga binoan 

Amalda 

 

Korxona 

qudug‘i 

6.0 

5.8 

5.6 

97% 

 

6-jadval 

Oqova suvlarni tozalash 

    

Oqova 

suv turi 

Oqova 

suv tarki 

bi 

Oqova suv hajmi 

m

3

/soat 

Tozalash 

usuli 

Tozalash 

moslama 

si 

Tozalan 

gan 

suvning 

foydala 

nishi 

Tashlab 

yuborila- 

yotgan 

Tozalashga 

berilayot- 

gan 

Maishiy- 

Xo‘jalik 

 

Mehanik 

aralash 

malar 

Mayda 

zarracha 

lar 

Organik 

modda 

lar 

- 

 

 

0.2 

 

 

- 

5.6 

 

 

- 

 

 

- 

Tindirish 

 

 

Koagulyat 

siya 

 

Biologik 

Tindirgich 

 

 

Koagulya- 

tor 

 

biologik 

hovuz 

Qaytadan 

siklga 

beriladi 

 

Bu bo‘limda qattiq chiqindilar hosil bo‘lmaydi. 

 

 

46 

 

---

ISHLAB CHIQARISH JARAYONINI AVTOMATLASHTIRISH 

Bitiruv  ishim  SEVILEN  ishlab chiqarish texnologiyasi bo’yicha  etilen 

vinilatsetat ishlab chiqarish bo’limi hisoblablash va loyixalash bo’lganligi sababli, 

bitiruv  ishimning  texnologik  jarayonlarni  avtomatlashtirish  qismida,  asosiy 

jarayonlardan biri bo’lgan granullash jarayonini ko’rib chiqaman. 

Sopolimerlanish amalga oshiriluvchi texnologik tizim Germaniyaning qator 

firmalari tomonidan tadqiq qilingan va uch zonali quvirli reaktorlarda olib boriladi. 

Uch zonali quvirli reaktorlarda etilenvinilatsetatishlab chiqarish 

texnologiyasi ham bir zonali texnologiya bilan mos keladi, faqatgina reaktorning 

ishlash printsiplari bilan farqlanadi. Dastlabki xom ashyo va sikldagi past bosimli 

aralashma 2-oraliq kompressorida 21 MPa bosimgacha sqiladi. Oraliq 

kompressordan chiquvchi arlashma oqimgiga vinilatsetat kiritiladi, so’ngra bu 

aralashmaga sikldagi yuqori bosimli aralashma qo’shiladi hamda 3-yuqori bosimli 

kompressorga yo’naltiriladi. 180 MPa bosimgacha sqilgan ishchi aralashmani uch 

oqimga bo’linadi, bu oqimlarning har biri quvirli reaktorning mos zonalariga 

yuboriladi. 5.1-birinchi zona boshlanishiga reaktsion aralashmaga nisbatan 0,01 % 

mass miqdorida  izododekan saqlovchi 10 %-li uchlamchi-butilperbenzoat 

initsiatori yuboriladi. Reaktsion aralashma tarkibi, % mass: etilen 84, vinilatsetat 

16. Uzatilaetgan reaktsion aralashma miqdori 35 kg/soat. Birinchi zonadagi 

sintezning maksimal xarorati 225 

°S, reaktsion aralashma konversiyasi 9.4 % 

mass. Reaktorning birinchi zona 4.7 % mass konversiyaga ega bo’lgan nuqtasiga, 

qo’shimcha 0.34 kg/soat vinilatsetat beriladi. Reaktsion aralashmaning birinchi va 

boshqa zonalarda sovishini, zona ko’ylaklariga   issiq suv  uzatish bilan 

ta’minlanadi. 210 

°S da birinchi zonadan chiquvchi reaktsion aralashmani 13,1 

kg/soat miqdordagi etilen va vinilatsetat aralashmasidan iborat bo’lgan ikki oqim 

bilan aralashtiriladi. Aralashtirish uchun yuborilgan oqim xarorati 110 

°S bo’lishi 

ta’minlanadi. 

 

 

 

47 

 

---

Torshiriq: Bitiruv ishini bajarishda ob’ekt sifatida  

Kirish qiymati      

 

    Chiqish qiymati 

x(t

1

) (G) 

 

 

 

                          y(t

2

) 

Rasm.1. 

Bitiruv  ishini  bajarishda  ob’ekt  sifatida  granulyator  tanlab  olindi. 

Boshkariluvchi  ob’ekt  –  xarorat  .  Jaryondagi  uzgartiriladigan  ob’ektning  asosiy 

kursatkichi:  

 t

max

  =225

°S;  t

min 

=110

°S;  t

urt

=167,5

°S  mikdorda  o’zgarishi  mumkin,  

xaroratning o’zgarishi chegarasi  

∆t = ±57.5°S. 

Ushbu ko’rsatkichni o’zgartiruvchi - boshqaruvchi qiymat – sovuq suv sarfi: 

G

њrt

=10.6 m

3

/s, G

max

= 11.12 m

3

/s, G

min

=10.2 m

3

/s qiymatlarda o’zgarishi mumkin. 

 Boshqaruvchi parmetrning maksimal o’zgarish chegarasi  

∆G=±0.46 m

3

/s  

Ob’ektning xarakteri 

 

Obektning xarakterini ifodalash: 

 

Boshqariluvchi  qurilma  aperiodik  zveno  bo’lganligi  sababli,  proportsional-

integral  rostlagichni tanlayman.  PI  –rostlagich uzatish  funktsiyasi  W(p)= k + 1/ 

T

i

r.  Xozirgi  vaqtda  chiqarilayotgan  datchiklar,  ijrochi  mexanizmlar  ixcham  va 

mikrosxema  asosida  tayrlanayotgani  uchun  ularni  inertsiyasiz  zvenoga 

tenglashtiramiz va k=1 xisoblab, boshqarish tizim blok sxemasini chizaman:  

 

 

 

 

Hisoblashni  kompyuterda  MATLAB  dasturi  asosida  3  sigimli  ob’ekt 

modelini  borligini  inobatga  olib,  biz  xam  me’yorlovchi  kurilmadagi  boshkaruv 

jarayonini 3 sigimli deb, kabul kilamiz 

Ob’ektdagi jarenning kompyuter modeli  

Ob’ektning  utuvchi  jarayonining  egri  chizigi  kuyida  keltirilgan  “MATLAB” 

dasturi asosida boshkaruv tizimining dinamikasining kompyuter modelini tuzamiz. 

   

Гранулятор 

 

ИМ 

W(p) = 

1

20

2

.

1

+

p

 

Дат-

чик 

W=k+

p

T

и

1

 

 

Буюртма  

48 

 

---

 

 

Ob’ektni optimal boshkarish tizimi shakllantirildi 

Optimal boshkarish tizimini sintez kilish, rostlagichni tanlash, rostlagichning 

sozlash  parametrlarining  optimal  kiymatlari  (K  -0.9   Ti  –  150sek)  kuyida 

keltirilgan kompyuter modeli natijalari asosida aniklanadi: 

 

49 

 

---

Rostlagich  kursatkichlari  ma’lum  bulgandan  sung,  GOST  21.404.85. 

foydalanib, texnologik jarayoni avtomatlashtirishning funktsional sxemasini ya’ni, 

ob’ektning optimal boshkarish chizmasini chizdim. 

FUNKTSIONAL SXEMA BAYoNI 

Kurilmaning  ishidagi  xaroratni  ulchash  uchun  karshilik  termometr  poz.1-1 

datchik,  ko’rsatuvchi  va  rostlovchi  asbob  poz.1-2, ijro  etuvchi  mexanizm  poz.1-4  

va  rostlovchi  organlar  poz.1-5  kiradi,  rostlovchi   organning  shchitda  o’rnatilgan 

masofadan turib boshqarish paneli poz.1-3 vositasida boshqarish ko’zda tutilgan.     

 

 

 

Rasm.3.  Granulyator kurilmasining  funktsional sxemasi. 

 

 

 

 

 

 

50 

 

---

Adabiyot  va  uslubiy  qo’llanmalardan  foydalanib,  birlamchi,  ikkilamchi 

asboblar,  rostlagich,  boshqaruvchi  va  ijrochi  qurilmalarni  GOST  21.404-85 

talabiga  mos  ravishda  tanlandi  va  ularni  nomlari  va  markalarini   jadvalda 

keltirildi. 

№ 

O’lchanayotgan 

kattalik 

O’rnatil. 

joyi. 

O’lchovchi va boshkar. 

kur.tavsifi. 

Soni 

1-1 

Harorat ulchash 

  

joyida 

Qarshilik termometri  

TXAU  METRAN  274 

 (0-100 

o

S) 

   

   1 

1-2 

Haroratni rostlash  

  

shchitda 

Haroratni o’lchov va  

boshqaruvchi qurilma  

OBEN  2 TPM1 

    1 

1-3 

 

Shchitda  

Masofadan turib boshqarish 

paneli   

1 

 

1-4 

 

Klapanni 

boshqarish 

 

joyida 

 ijrochi mexanizm  

 

 

   1 

 

 

 

51 

 

---

IQTISODIY QISM 

Vinillash bilan etilenvinilatsetat  ishlab chiqarish jarayonlari texnologiyasi 

tizimini iqtisodiy qismida quyidagi ko‘rsatgichlar hisoblanaldi: 

1.  Ishlab chiqarish dasturi –  1 yil mobaynida ishlab chiqarilgan mahsulotning 

xajmi (natural ifodada va qiymati bo‘yicha), uning assortimenti va nomenklaturasi. 

2.  To‘g‘ri moddiy sarflar hisobi –  bevosita texnologiyaga doir sarflangan xo-

ashyo, asosiy va yordamchi materiallar, yoqilg‘i va quvvatlar (qayta ishlanadigan 

chiqindi ayrilgan holda). 

3.  Transport yo‘l xarajatlari. 

4.  Mehtanga doir to‘g‘ri sarflar: 

a) ishlab chiqarish ishchilarning ish haqi –bevosita mahsulot ishlab chiqariladigan 

ishchilarning mehtan haqi. 

b) ijtimoiy sug‘urta ajratmasi yoki yagona ijtimoiy to‘lov (25 %)  

5. Boshqa qolgan xarajatlar. 

6. Mahsulot ishlab chiqarish tan-narxining kalkulyatsiyasi –  1 o‘lcham va yillik 

mahsulot uchun. 

7. Ishlab chiqrishning asosiy iqtisodiy ko‘rsatgichlari –  mahsulot xajmi, qiymat 

tannarxi, yillik foyda, 1 o‘lcham mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi, umumiy 

sarflar, mahsulot rentabilligi, ishlovchilarning o‘rtacha ish haqi (oylik maosh)  

1-jadval 

ISHLAB CHIQARISH DASTURI – MAHSULOTNING YILLIK ISHLAB 

CHIQARISH XAJMI (NATURAL VA QIYMAT IFODASI) 

№ 

Mahsulot nomi 

O‘lcham 

Bir o‘lcham 

narxi 

Natural 

ifodasi 

Qiymat 

ifodasi 

m.so‘m 

1  Etilenvinilatsetat  

t 

1520000 

80000 

121600000 

 

To‘g‘ri moddiy sarflarni asosiy parametrlari quvvat sarflari elektr  quvvati, 

suv, bosim ostidadagi havo, sarflanuvchi muz va bug‘ bilan bog‘liq  

 

52 

 

---

2-jadval 

To‘g‘ri moddiy sarflarni 

№  Sarf moddalar  O‘lch. 

Baho  

1 o‘lcho mahsulot 

uchun  

Yillik sarf 

Miq. 

So‘m  

Miq. 

M.so‘m  

1  Elektr  quvvati, 

suv, bosim 

ostidadagi 

havo, 

sarflanuvchi 

muz va bug‘ 

mkVt 

191000 

0.29 

55390 

58000 

11078000 

 

Jami 

 

 

 

55390 

 

11078000 

 

Ushbu jadvalda loyiha bo‘yicha ishlab chiqarishga rejalashtirilgan mahsulot 

turi, uning o‘lchami, natural ifodadagi va qimati bo‘yicha mahsulotning hajmi va 1 

o‘lcham mahsulotning sotiladigan narxi qayd etilgan. 

Mahsulot ishlab chiqrashi tannarxining kalkulyatsiyasi 

Yillik ishlab chiqrashi xajmi - 80000  

Mahsulotning kalkulyatsion o‘lchami – 1 t  

3-jadval 

Mahsulot ishlab chiqrashi tannarxining kalkulyatsiyasi 

№ 

Sarf moddalar 

Sarf qiymati 

1 o‘lcham mahsulot 

uchun, so‘m 

Yillik xajmi, m.so‘m 

1 

To‘g‘ri moddiy sarflar 

840000 

67200000 

2 

Mehtanga doir to‘g‘ri 

sarflar, shu jumladan: 

48000 

3840000 

a) 

Ishlab chiqarish 

ishchilarining ish xaqi  

36480 

2978400 

53 

 

---

b) 

Sug‘urta ajratmalari 

(yagona ijtimoiy to‘lov - 

22 %)  

 

 

3 

Materialga doir yondosh 

sarflar  

 

 

4 

Mehtanga doir yondosh 

sarflar  

 

 

5 

Asosiy fondlar 

amortizatsiyasi  

 

 

6 

Boshqa (shu jumladan 

ustama) sarflar  

 

 

 

Ishlab chiqrashi tan narxi  

 

 

 

Davr xarajatlari  

 

 

 

Umumiy sarflar  

 

 

 

Foyda  

 

 

 

Mahsulot rentabilligi  

 

 

 

Korxonanning ulgurji 

bahosi  

 

 

 

Aktsiz 

 

 

 

Kelishilgan (erkin-

sotish) baho –  20 % 

QQS bilan  

 

 

 

4-jadval 

ASOSIY IQTISODIY KO‘RSATGICHLARI HISOBI 

№ 

Ko‘rsatgichlar 

O‘lcham 

Loyiha bo‘yicha 

1 

Yillik i/ch mahsulot xajmi  

natural ifoda  

m  

200000 

2 

Oligomerlanish jarayoni 

so‘m/o‘lcham 

166942 

54 

 

---

tannarxi  

3 

Yillik mahsulotning 

tannarxi  

ming sum 

33388400 

4 

Yillik foyda  

ming sum 

10016600 

5 

Mahsulot rentabilligi 

(samaradorligi, %) 

% 

31 

6 

1 ishlovchining o‘rtacha 

oylik ish xaqi  

ming so‘m 

2850 

7 

1 ishchining o‘rtacha oylik 

ish xaqi  

ming so‘m 

2905 

 

Ko‘rsatgichlar hisobi: 

1. Yillik mahsulotning xajmi – natural ifodada (qimatlar bo‘yicha – Ki/ch) va 

qiymat bo‘yicha (Ki/ch*Zb). J.1 

2. Mahsulot ishlab chiqarish tan narxining kalkulyatsiyasi bo‘yicha bir o‘lcham 

mahsulot tan narxi, uni ishlab chiqarish va sotishga ketgan sarflar puldagi ifodasi. 

3. Mahsulot ishlab chiqarish tan narxining kalkulyatsiyasi ushbu moddalardan 

iborat: 

I. Materiallarga doir to‘g‘ri sarflar: 2-jadval 

II. Materiallarga doir to‘g‘ri sarflar: 

a) ishlab chiqarish ishchilarning ish haqi  

b) ichtimoiy sug‘urta ajratmasi – 22 %  

III. Materiallarga doir yondosh (qo‘shimcha) sarflar: 

IV. Mehnatga doir yondosh (qo‘shimcha sarflar); 

V. Asosiy fondlar amortizatsiyasi;  

VI. Boshqa qolgan, shu jumladan ustama xarajatlar  

I – VI yig‘indisi h ishlab chiqarishning tan narxi 

4. Yillik foyda: 

ч

Ки

Н

Т

У

Ф

бк

/

)

/

(

⋅

−

=

 

5. 1 (bir) o‘lcham mahsulotning erkin sotish bahosi  

55 

 

---

E

b

=U

bk

+A+KKS 

A – aksiz solig‘i  

KKS – qo‘shimcha qiymat solig‘i  

Ubk – mahsulotning ulgurji bahosi  

6. Mahsulotning rentabilligi: 

Rm=A/I/ch*T/n*100  

7. 1 ishlovchi va 1 ishchining o‘rtacha oylik ish xaqi  

8. To‘g‘ri moddiy sarflarning ishlab chiqarish tannarxidagi ulushi

 

%

100

narxi

tan 

chiqarish 

 

ishlab

narxlar

moddiy 

 

ri

g'

to'

⋅

 

 

 

56 

 

---

XULOSA 

Hozirgi kunda organik birikmalarning vinil hosilalari kimyo sanoatida, 

iqtisodiyotda, qimmatbaho monomerlar va yarim tayyor maxsulotlar sifatida keng 

miqyosda qo’llanilmoqda. Undan tashqari bunday moddalardan maxsus xususiyatli 

polimerlar, sorbentlar, insektitsidlar, bo’yoqlar, pigmentlar, dorivor preparatlar, 

fotosezgir materiallar, biologik faol moddalar, shuningdek rangli plyonkalar, 

plastiklar, turli metall ionlarini aniqlashda analitik reagentlar sifatida, 

termostabillovchi tolalar olishda ham foydalaniladi. 

Etilen va vinilatsetilenni sopolimerlanish jarayoni bir va uch zonali quvirli 

reaktorlarda amalga oshirilishi o’rganilib, uzatilayotgan aralashma miqdori 35 

g/soat, tarkibi % mass: etilen 84; vinilatsetat 16 ega ekanligi, reaktsion muhit 

xaroratlari 210 -235 

°S minimal va maksimal qiymatlarga ega bo’lishi aniqlandi.   

Sopolimerlash bilan etilenvinilatsetat olish hamda bu tarkibin ajratish 

usullari o’rganildi. Jarayonning texnologik parametrlari va sharoitlari aniqlandi. 

Bunda mahsulot chiqimiga tasir etuvchi asosiy ko’rsatgichlardan biri xom 

ashyoning – etilen va vinilatsetat tozaligi katta ta’sir ko’rsatishi aniqlandi.  

Sopolimerlash bilan mahsulot olish va ularni ajratish jarayonlarining xarorat, 

bosim, dastlabki xom ashyo kontsentratsiyasi va erituvchi-absorber nisbatilari 

aniqlandi, yuttirish tezligi, desorbtsiyalanish bosqichilari o’rganib chiqildi.  

Tayyor mahsulot va xom ashyoning fizik-mexanik va ekspluatatsion 

xususiyatlari o’rganib, bunda so’ngi yillarda chop etilgan adabiyotlar va internet 

ma’lumotlariga asoslangan holda alkenlar ishlab chiqarish hamda ularni ajratish 

texnologik tizimi tanlab olindi. 

57 

 

---

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 

 

1.  O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning joriy yil 7 

fevraldagi farmoni bilan tasdiqlangan 2017-2021 yillarda O’zbekiston 

Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor  yo’nalishi bo’yicha Harakatlar 

strategiyasi Davlat dasturi. Xalq so’zi gazetasi 2017 yil 8 fevral soni. 

2. 

Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан 

бирга қурамиз. 488 б, Т. “Ўзбекистон”, 2017 йил 

3. 

Мирзиёев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини  таъминлаш-

юрт  тараққиёти  ва  халқ  фаровонлигининг  гарови.  48  б,  Т.  “Ўзбекистон”,  

201

7 йил. 

4.  O.S. Maksumova, S.M. Turobjonov. Organik sintez mahsulotlari texnologiyasi, 

Toshkent, 2010, Fan va taraqqiyot, 131 b. 

5.  Yusupbekov N.R., Nurmuhamedov X.S., Zokirov S.G., Kimyoviy texnologiya 

asosiy jarayon va qurilmalari., Toshkent, 2003., 369 - 383 b. 

6. 

Б.Г.  Трясунов,  Б.Г.  Крол,  И.А.  Лобур,  Н.Е.  Гeгалчий.  Химичeская 

тeхнология  природных  энeргоноситeлeй  и  углeродных  матeриалов.  

Кeмeрово: КузГТУ, 2006. - 182 с. 

7. 

Д. Уилям, В. Лeффлeр. Пeрeработка нeфти. М.: ЗАО. Олимп Бизнeс, 2004. 

-224 

с. 

8. 

В.С.  Тимофeeв,  Л.А.  Сeрафимов.  Принципы  тeхнологии  основного 

органичeского и нeфтeхимичeского синтeза. Изданиe второe, пeрeрабтонноe. 

М.: Высшая школа. 2003  

9. 

Ю.И.  Дeйтнeрский,  Основныe  химичeскиe  протсeссы  и  аппараты.  М.: 

Химия, 2001. 484 c. 

10. O.Qudratov, G.G‘aniev. Favqulodda vaziyatlarda fuqaro himoyasi. YAngi asr 

avlodi, 2005 y., 243 b. 

11. U.YUldoshev, O.Qudratov. Xayot faoliyati havfsizligi, Toshkent, 2006 y., 235 

b. 

58 

 

---

12. O. SHodmonov, Q.O‘lmasov. Iqtisodiyot nazariyasi, Toshkent, 2005 y., 450 b. 

13. Kurkina V.V. Sintez avtomaticheskix sistem regulirovaniya s ispolzovaniem 

PEVM: metodicheskie ukazaniya / V.V. Kurkina 

14. http://www.nigma.ru/chemical_ensiklopedy.  

15. ShGKM.Atrof muhit muxofazasi umumiy masalalari 2011y 

16. N.A.Parpiyev, X.R.Raximov, A.G.Muftaxov “Anorganik kimyo nazariy asoslari”, 

“Uzb-n”, 2000y., 10 ta. 

17. K.Axmedov, A.Jalilov, R.Sayfutdinov «Umumiy va noorganik kimyo». T. 2003y.  

18. 

www.chemistry.ru

 

19. 

www.studenty.ru

 

20. 

www.nauka-shop.com

 

21. www.ziyonet.uz 

 

 

 

59 

 

---

Document Outline

• ИМ
• Дат-чик
• Буюртма
• O’lchovchi va boshkar. kur.tavsifi.