Toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali 19-20-Ma’ruza: Oziq-ovqat lipidlari va ularni tahlil qilish Reja

---

 
TOSHKENT KIMYO-TEXNOLOGIYA INSTITUTI 
SHAHRISABZ FILIALI
 
19-20-Ma’ruza: Oziq-ovqat lipidlari va ularni tahlil qilish 
Reja:
1.
Moyli urug’lar va moy kuli tarkibini o’rganish 
2.
Moylar taxlilida kolorimetriyaning qo’llanilishi
 
3.
Qog’ozli xromatografiya
 
4.
 
Moylarning glitserid tarkibi
 
O’simlik moylarida mikroelementlar bo’lib, ular gliseridlar va vitaminlarning 
oksidlanishini katalizlab, moy sifatiga ta’sir qiladilar. Moy sifatiga sezilarli ta’sir 
qiluvchi mikroelementlar bu temir, mis va allyuminiydir. Turli moylarda 
alyuminiy va temirning miqdori 1*10
-3
dan 1*10
-5
% gacha uchrasa, misning 
miqdori 1* 10"
4
- 1*10
-6
%
. Shuning uchun mikroelementlarni to’g’ridan to’g’ri 
aniqlash juda qiyin. Mikroelementlarni aniqlash uchun ularning namunadagi 
miqdorini oshirish maqsadida moy yoki urug’ kulga aylantirilib taxlil qilinadi. 
Moyli urug’lar va moy kuli tarkibini taxlil qilish turli fizik-kimyoviy 
usullarda amalga oshirilishi mumkin. Jumladan lipidlar va moyli urug’lar 
tadqiqotida alangali fotometriya va emission spektroskopiya usullari ular 
tarkibidagi mikroelementlar miqdorini aniqlashda qo’llanilib, taxlil uchun kul 
tayyorlash usuli ham mavjud. Kul tayyorlash uchun maxsus pireks shishasidan 
tayyorlangan tigellardan foydalaniladi chunki, farfor tigellardan kul tarkibiga 
ayrim mikroelementlar o’tib qolishi mumkin. Mufel pechkalarida 20 soatgacha 
kuydirib xosil qilingan kul va maxsus agatdan ishlangan xavonchalarda 
maydalanadi. 
Л
=2500 - 3300 A to’liq uzunligida moy kuli tarkibidagi Zn, Cu, Al, Ba, Ni, 
Fe, Si, Mg, P elementlari ko’rinadi. Taxlil usuli kul spektrini xosil qilib, undagi 

---

 
aniqlanayotgan elementlar chiziqlarini namunaga kiritilgan ichki standart chizig’i 
bilan solishtirish orqali amalga oshiriladi. Temir, mis va alyuminiyni aniqlaganda 
ichki standart sifatida germaniyni ishlatish qulay hisoblanadi. Taxlil natijasija xosil 
qilingan spektrlarda germaniyga A-3039,lA ; alyuminiyga 
Л 
-3082,7A ; temirga 
Л
-3020,6A va misga 
Л
-3279,9A analitik chiziqlari olinadi 
Qo’yilgan maqsaddan va taxlil qilinayotgan namunalarning xususiyatlaridan 
kelib chiqqan xolda moylar va moyli urug’lar tarkibidagi mikroelementlarni 
aniqlash uchun emission spektral taxlil usuli eng qulay hisoblanadi. Bunda 
spektrlarni hosil qilishda ishqoriy va ishqoriy-yer elementlarni aniqlash uchun 
alangali fotometriya uslubidan yoki og’ir metallarni aniqlash uchun ko’mirli 
elektrodlar kamalagidan foydalanilgan. 
Spektrofotometrlar fotometrlarga nisbatan ancha sezuvchan bo’lganligi uchun 
ko’proq elementlarni aniqlash imkoniyatini beradi. Taxlil uchun olingan moy yoki 
moyli urug’ kulidan tayyorlangan kul 50-100ml eritmaga o’tkaziladi. Agar modda 
suvda erimasa u ishqor yoki kislotalar bilan ishlanadi. Ishqoriy elementlar taxlil 
qilinsa, eritmani maxsus tayyorlashning xojati bo’lmasa, ishqoriy yer metallari 
aniqlanganda bir qator so’ndirish xususiyatga ega bo’lgan elementlarni 
(alyuminatlar, fosfatlar) yo’qotish kerak.