Toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali 19-20-Ma’ruza: Oziq-ovqat lipidlari va ularni tahlil qilish Reja

 
6.Sistema tarkibi doimiy bo’lishi kerak. 
MOYLARNING GLITSERID TARKIBI 
Moylar tarkibidagi yog’ kislotalari tarkibini qog’ozli yoki gaz-suyuqlik 
xromotografiyasi yordamida aniqlash, keyingi bosqichda ular tarkibidagi 
gliseridlarning turini yoki gliseridlarning fraksion tarkibini aniqlash imkoniyatini 
beradi. 
Buning uchun avvalambor, moylar tarkibidagi uchglesiridlar yuqorida 
keltirilgan kalonkali adsorbsion xromagrafiya usulida moy tarkibidan toza xolatda 
ajratib olinadi. Gliseridlar tozaligi yana bir bor qog’ozli xromatografiya yordamida 
tekshiriladi. 
Toza uchgleseridlar yog’ kislota tarkibini aniqlash uchun ularning yog’ 
kislotalari ajratiladi. Yog’ kislotalari bir necha xil usulda ajratib olish mumkin: 
etanolda ma’lum temperaturada «isitib sovunlash» usulida yoki gliserinda «sovuq 
sovunlash» usulida. Bu usullarning moxiyati gliseridlarning ma’lum muxitda 
ishqor bilan gidrolizlab, yog’ kislotalarining tuzlarini (sovun) xosil qilish so’ngra 
sovun eritmasiga xlorid yoki sulfat kislota ta’sir ettirib, sovunni yog’ 
kislotalarigacha parchalashdan iborat. Olingan yog’ kislotalari diazometan 
yordamida metillanib, yog’ kislotalarining miqdor nisbati gaz-suyuqlik 
xromatografiya usulida agnqlanadi. Uchgleseridlarning fraksiya tarkibini aniqlar - 
bu ularni gruppalarga ajratishdir. Buning uchun gliserinlarning bo’lishi mumkin 
bo’lgan tarkibi oldindan quyidagicha xisoblanadi. Agar moy tarkibidagi yog’ 
kislotalari soni (n) 4 ga teng bo’lsa, undagi turli strukturaga ega bo’lgan 
gliseridlarning soni W ta bo’lishi mumkin. 
n
2
(n +1) 
16(4 +1) 
..
 
W = —- - - = — ------- - = 40 та
 
22
 

---

 
Uchgliseridlar ichida faqat bir xil yog’ kislotalardan xosil bo’lganlarning soni 
: 
W2=n(n-1)=4(4-1)=12 ta Uch xil yog’ 
kislotalardan xosil bo’lgan uchgliseridlar soni: 
n(n
2
- 3n + 2) 4(16 - 3 • 4 + 2) 
„
 
W =— ---------- ----------------------- = — 
= 4та
 
6 6 Moyning yog’ kislota va bo’lishi mumkin 
bo’lgan uchgliseridlari soni barcha uchgliseridlar turlari (kombinasiyalari) tuzib 
chiqildai. So’ngra xar bir uchgliserid uchun polyarlik konstantasi quyidagi formula 
bo’yicha xisoblanadi: 
K=100-m-2l 
Bunda, m- uchgliseriddagi uglerodlar soni. 
l- uchgliseriddagi qo’shbog’lar soni Endi, tajribada uchgliserid 
gruppalari qog’ozli xromotografiya usulida ajratiladi. Xar bir uchgliserid 
gruppasining yog’ kislotalari, yana bir bor, tarkibi aniqlanadi. (gaz-suyuqlik 
xromotografiyasida). 
Har bir gruppa yog’ kislota tarkibiga ko’ra, masalan, I gruppa L1, O1, S1, P1, 
va ikkinchi gruppa L2, O2, S2, P2, yog’ kislotalari bo’lsa. Bunda 
O-olein kislota 
%
miqdori P-polmetin 
kislota S-stearin 
kislota L- linol 
kislota 
Har bir gruppaning, (x)-1 gruppa, va (u)-2 gruppa, molyar ulushlari 
xisoblanadi. x/u Xisob quyidagi formula orqali amalga oshiriladi. x+u=1 
(1) 
L1-x+L2-u=L2+1 
O1-x+O2-u=O2+1 (2) 
Birishchi formuladan: 

---

 
x=1-u 
u=1-x 
Ish qiymatlari (2) formulaga qo’yilib, x va u kattaliklari xisoblanadi. 
^ _ Л
2
+ i -
 л
2
 
_ 0
2
+ i + О
X
 
— —
 
Л
1
 
- 
Л
2
 
0
1
 
- 
0
2
 
_Л
2
 +1 -
л