Toshkent kimyo-texnologiya insituti shahrisabz filiali oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi va sanoat uzumchiligi fakulteti

Tuproqning geokimyoviy ahamiyati
Yer qobig'ida (tuproq) 60 dan ortiq turli xil kimyoviy elementlar mavjud. Bir yoki boshqa elementning yo'qligi yoki ortiqligi endemik kasalliklar (biogeokimyoviy endemiya) paydo bo'lishiga olib keladi.
Endemik kasalliklarning geokimyoviy ekologiyasi mikro va makroelementlarning inson organizmiga ta'sirini o'rganadi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, turli mintaqalarda keng tarqalgan kasalliklar ushbu hududlarda ishlab chiqarilgan tuproq va oziq-ovqat mahsulotlarining kimyoviy tarkibining o'ziga xos xususiyatlari bilan bevosita bog'liqdir. Mikroelementlar quyidagi sxema bo'yicha inson tanasiga kiradi: tuproq - o'simlik - hayvon, inson organizmi. Tuproqdagi elementlarning yetishmasligi yoki ortiqcha bo'lishi nafaqat o'txo'rlarda, balki yirtqich va odamlarda ham ularning yetishmasligi yoki ortiqcha bo'lishiga olib keladi. Bu oraliq metabolizmning buzilishiga va endemik (yunoncha Endemos - mahalliy) kasalliklarning paydo bo'lishiga olib keladi.

A	B	C

3-rasm. Tuproqda mikroelementlarni etishmasli sababli kelib chiqadigan kasalliklar (A-gingivit, B-bo’qoq, C-podagra)

4-rasm. Kashin-Bek kasalligi

Xususan, mis va kobalt yetishmovchiligi anemiya, gepatit, osteodistrofiyaga va qo'rg'oshinning yuqori miqdori gingivit paydo bo'lishiga olib kelishi aniqlandi. Ftor etishmovchiligi tishlarning shikastlanishiga va molibden, misning yuqori miqdori sabab bo'ladi. Bo’qoq kasalligi keng tarqalgan bo'lib, unga tuproqdagi kobalt, mis, xrom, molibden, marganets va yod miqdori pastligi sabab bo'lgan. Olimlar yana bir jiddiy kasallik - Kashin-Bek kasalligi (Urov kasalligi) bilan tuproq tarkibidag stronsiyning ko'payishi, fosfor va marganetsning ortiqcha miqdori, shuningdek ichimlik suvida kaltsiy miqdori kamligi bilan bog'laydilar. Mikroelementlarning kasalliklar tarqalishiga ta'sir qilishining sababi shundaki, ular yuqori biologik faollikka ega va ko'plab hayotiy jarayonlarda qatnashadilar.