Toshkent kimyo-texnologiya insituti shahrisabz filiali oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi va sanoat uzumchiligi fakulteti

1-rasm. Tuproqning tarkibi
Ona jins mineral birikmalar majmuasi bo'lib, asosan qum, loy, ohakdan iborat, ular tarkibiga kremniy, magniy, alyuminiy va boshqa tuzlari kiradi. Qum va loyning nisbatiga qarab barcha tuproqlar qumli, qumloq , loyli tuproqlarga bo'linadi.
Zarrachalar hajmini hisobga olgan holda toshli (3 mm dan ortiq), qum (0,2-3 mm), gil (0,001-0,01 mm), gumusning kolloid qismi - gumus ajratiladi. Dag'al donli tuproqlar, qoida tariqasida, yaxshi havo va suv o'tkazuvchanligiga ega, mayda donali tuproqlar esa sezilarli darajada suv o'tkazuvchanligi, yuqori gigroskopik va kapillyarligi bilan ajralib turadi. Gigiyenik nuqtai nazardan, eng qulay tuproq yuqori havo va suv o'tkazuvchanligiga ega bo’lgan tuproqdir, chunki bu xususiyatlar o'z-o'zini tozalash jarayonlariga yordam beradi va atmosferaning sirt qatlamini normal issiqlik rejimini ta'minlaydi.


Tuproq tarkibi va xususiyatlarining gigienik ahamiyati

Gigiyenik nuqtai nazardan, u yoki bu tuproq sog'lom yoki zararlimi degan xulosaga kelish uchun tuproqning asosiy xususiyatlarini bilish muhimdir. Bularga g'ovaklilik, havo va suv o'tkazuvchanligi, namlik hajmi, kapillyarligi, harorati, tuproq tarkibidagi mikroorganizmlari kiradi.

G'ovaklilik - bu tuproqning hajm birligiga to'g'ri keladigan teshiklarning umumiy miqdori, foizda ko'rsatiladi. Uning filtrlash qobiliyati ushbu xususiyatga bog'liq: tuproqning g'ovakliligi qanchalik yuqori bo'lsa, filtrlash imkoniyat shunchalik past bo'ladi. Tuproq o'z-o'zini tozalash jarayonlari uchun eng yaxshi sharoit g'ovakliligi 60-65% bo’lganda amalga oshiriladi.


Havo o'tkazuvchanligi - tuproqning havo o'tkazish imkoniyati. Bu tuproq teshiklarining kattaligiga bog'liq bo'lib, atmosfera bosimi oshishi bilan ortadi va tuproq qatlami qalinligi va uning namligi oshishi bilan kamayadi.
Yuqori havo o'tkazuvchanligi - gigiyenik jihatda maqbul bo’lgan xususiyatdir, chunki u tuproqni aeratsiyasiga yordam beradi, ya'ni oksidlanish uchun zarur organik moddalar bilan to'yinadi.