Toshkent kimyo texnalogiya instituti yangiyer filyalli

4 Tabiatda uchrashi va olinishi. Murakkab efirlar tabiatda juda keng tarqalgan bo'lib o'simlik va hayvonlar hayotida muhim rol o'ynaydi. Ular o'simlik va hayvon organizmida ayniqsa yog'lar tarkibida bo'ladi. Yog'lar uch atomli spirt gliserinning va turli kislotalarning asosan stearin palmitin olein kislotalarning murakkab efirlaridir.

Murakkab efirlar spirtlarga kislota xlorangidridi yoki angidridlar ta'sir ettirib olinadi. Kislota tuzlari galoidalkillar ta'sir ettirilganda ham murakkab efirlar hosil boladi.

O O

R - C - OAg + R`CL -> R - C - OR` + AgCL |

Murakkab efirning hosil bo'lishi reaksiya eterifikatsiya lotincha alter - efir reaksiyasi deyiladi.

O

R - OH + HOOC - R`<=> R - O - C - R`+ H2O

Bu reaksiyaning kinetika N. A. Menshutkin ( 1877 - 1891 ) va uning shogirdlari tomomidan batafsil o'rganilgan. Eterifikatsiya reaksiyasi qaytar reaksiyadir. Hosil bo'lgan murakkab efir bilan suv reaksiya kiritib spirt va kislota hosil qiladi. Eterifikatsiya reaksiyasida teskari boradigan bu reaksiya gidroliz yoki sovunlanish deyiladi. Reaksiya boshlangandan keyin ma'lum vaqt o'tgach muvozanat qaror topadi. Reaksiya unumini uchun hosil bo'lgan suv yoki efirni haydash bilan reaksiya sferasidan chiqarish yoki spirt va kislotani ortacha olish kerak.

Spirtlarning eterifikatsiya reaksiyasiga kirishish xususiyati birlamchi spirtlarda uchlamchi spirtlarga tamom pasaya boradi.

Eterifikatsiya reaksiyasida spirt malekulasidan gidroksid gruppaning vodorodli kislota malekulasidan gidroksil ajralib chiqadi. Reaksiyaning bunday sxemasi bilan borishi bir necha tajribalar orqali aniqlangan. Benzoy kislotaga tarkibida kislorodning og'ir izotop O18 bo'lgan metil spirt ta'sir ettirilganda hosil bo'lgan suvda kislorodning o'gir izotopi topilmagan.