Тошкент кимё –технология институти силикат материаллари ва нодир, камёб металлар технологияси кафедраси

УСУЛЛАРДА АЖРАТИБ ОЛИШ.

Ҳозир вақтда эритмадан металларни қуйидаги электрокимёвий усулларда ажратиб олиш қўлланилади:

- сиқиб чиқариш (цементация);
-қаттиқ электродли рафинирлаш;
- қаттиқ электродли электроэкстракция;
-суюқ электродли рафинирлаш ва электроэкстракция қилиш (амальгам металлургияси).
Сиқиб чиқариш – цементация. Бу усул нафақат эритмани кераксиз би-рикмалардан тозалашда, балки металларни суюлтирилган эритмалардан чиқариб олишда ҳам қўлланилади (олтин, мис ва бошқалар).
Сиқиб чиқаришнинг бошқа усули автоклавда водород ёрдамида металларни кукун холда ажратиб олиш: М^z+ + zH⁰ → zH⁺ + M
Н.Н.Бекетов (1860 г.) ва Ипатьев В.В. лар реакция иштирокчилари ўзаро М^z+/М ва H⁺/Н₂ холида боғлиқлигини ва водород потенциали М^z+/М тизими потенциалидан электроманфийроқ бўлсагина жараён содир бўлишини кўрсатиб ўтишган.
Водороднинг ишчи потенциалини ( 25⁰С да) қуйидагича аниқлашимиз мумкин:
Ен₂ = RT/F ln (а_н+ /Pн₂ ^½) + ɳ _Н2 = 0,059(рН +0,5 lg Рн₂) + ɳ _Н2
Водороднинг потенциалини унинг босими ва рН и орқали бошқариш мумкин. Масалан, рН ни 0,5 га ўзгартириш водород потенциалини ва босимни бир даражага силжитади. Миқдорий жараён фақат автоклавда содир бўлади. Сиқиб чиқарилаётган металлнинг потенциали қанча электроманфий бўлса, водороднинг миқдори шунча паст (рН юқори) ва водороднинг потенциали янада электроманфийроқ бўлади. Водороднинг металл ионларини қайтариш жараёнида унинг молекуляр холда эмас, балки атомар холда иштирок этиши алоҳида аҳамият касб этади. Н₂ →2Н⁰ жараёни газ холатидаги водороднинг катализатор бўлмиш металл доначаларига адсорбиланиши орқали гетероген характерли эканлигини яққол кўрсатади.
Сиқиб чиқариш жараёни бошланиши учун эритмага озгина никель ёки темир кукуни катализатор қилиб қўшилади. Қайтарилишнинг давом этишига дастлаб ҳосил бўлган кукун катализаторлик қилаверади ва жараён охиригача давом этади.