Toshkent farmatsevtika instituti tibbiy va biologik fanlar kafedrasi mikrobiologiya, virusologiya va

tovuq embrionida ko’paymaydi
. Uni 
odam va maymun embrionining buyragidan tayyorlangan birlamchi hujayra kulturalarida 
ko’paytiriladi. Bundan tashqari, odam amnioni va undiriluvchi hujayra kulturalarida (Hela, KB, 
Vero va boshqalar) sitopatik ta’sir ko’rsatib ko’payadi. Natijada simplastlar, ya’ni ko’p yadroli 
hujayralar hosil bo’ladi. Virus kirgan hujayra sitoplazmasida asidofil, yadrosida bazofil kiritmalar 
vujudga keladi. Boshqa paramiksoviruslardan farq qilib QV tarkibida 
neyrominidaza 
uchramaydi. 
 Adenoviruslar
(yunoncha adeno- bez) o’tkir infeksion jarayonni keltirib chiqaradi, asosan 
yuqori nafas yo’llari, ko’z, ichak va limfoid to’qimalarni jarohatlaydi. 
Adenoviruslarning 34 ta serovarlari uchraydi, oddiy tuzilishga ega, virion ikki ipli chiziqli 
infeksion DNK tutadi.Virusda superkapid uchramaydi, shuning uchun tashqiy muhit omillariga 
(efir, spirt) o’ta chidamli (rasm 88). 
Laboratoriya sharoitida adenoviruslar odamlardan olingan epiteliy hujayra kulturalarida 
intinsiv ko’payyadi. Virus replikasiyasi yadroda ro’y beradi. Virusning sitopatik effekti 
yuqtirilgandan so’ng 1-7 kunlari na’mayon bo’ladi va hujayralar yumoloqlashuvi, ularning bir 
birlari bilan birikishi oqibatida uzum shingiliga o’xshab yig’ilib qoladi. Hujayra yadrosida DNK 
tutuvchi spesifik kiritmalar paydo bo’ladi. Adenviruslar tovuq embrioni va laboratoriya hayvonlari 
uchun patogen emas. Ba’zi bir serovarlari onkagen xususiyatga ega. 
O’tkir respeator virusli yuqimli kasalliklarning diognostikasida ekspress, virusologik va 
serologik usullar qo’llaniladi. 
Metodik ko’rsatmalar. 
Ekspress usullar. Bu usullar bilan gripp va boshqa resperator kasalliklar qo’zg’atuvchilariga 
2-3 soat maboynida taxminiy diognoz qo’yiladi. 
Renositoskapik usul
. Gripp va boshqa resperator virusli kasalliklarning laboratoriya 
diognostikasida tez qo’zg’atuvchini aniqlash uchun qo’llaniladigan ekspress usuldir. Kasal 
burninig pastki chig’anog’i yuzasidan (qirg’og’lari silliqlangan oynacha yoki pleksiglas 
plastinkasi yordamida) tamg’a -surtma olinadi.
Tamg’a – surtmalar quritilib, fiksasiya qilinadi va Ramonovskiy-Gimza yoki fuksin, metilin 
ko’kida bo’yaladi. Silindrik epiteliy, hamda degenrasiya bo’lgan makrofaglar sitoplazmasida, 
leykositlarda qizil rangli keng konturli kiritmalar joylashgan bo’ladi.
Gripp kasalligi virusining diognostikasida renositoskapik tekshirish, spesifik usul bo’lmasa 
ham, grippning adenovirus kasalliklaridan ajratishga yordam beradi. Bunda hujayraning 
strukturasi buzuladi, natijada yadrolar vakuollanishi va yadro ichida kiritmalar paydo bo’ladi. 
Adenoviruslar reproduksiyasida , epiteliy hujayralarida boshqa viruslardan farq qilib, xarakterli 
sitopatik o’zgarishlar ro’y beradi, ya’niy hujuyralar yumoloqlashib, qatlamning chetida g’ujum 
holida (uzum shingilini eslatadi), to’planadi va kultura oyna (probirka) sathidan tez ko’chishi 
kuzatiladi.Paragripp viruslari esa hujayralarning bir birlariga biriktirishi oqibatida ko’p yadroli 
simblast hujayralari hosil bo’ladi. Respirator viruslar fibroblast hujayralarida sust rivojlanadi va 

---

174 
bunda hujayra tez shishadi, natijada ularning yadrolari parchalaniladi. Adenoviruslar uchun 
epiteliy va fibroblastlar hujayralari yadro ichida kiritmalar paydo qilishi xarakterlidir.