Toshkent farmatsevtika instituti tibbiy va biologik fanlar kafedrasi mikrobiologiya, virusologiya va

Differensial-diagnostik oziqli muhitlar.
Ayrim turdagi (yoki gruppalar)
mikroorganizmlarni bir-biridan ajratish, farqlash uchun ishlatiladi. 
Differensial-diagnostik muhit tuzilish prinsipiga ko’ra, bakteriyalar xilma-xil 
 
turlarining 
o’zaro biokimyoviy faolligi hamda bir xil bo’lmagan fermentlar to’plamiga ega bo’lishi va oziqli 
muhit tarkibiga kiruvchi substratlarning parchalanishiga asoslangan. 
Differensial-diagnostik muhitlar tarkibiga quyidagi asosiy komponentlar kiradi: a) 
bakteriyalarning ko’payishini ta’minlaydigan asosiy organik, neorganik birikmalar,kazein 
gidrolizati pepton va bosh. 
b) qo’shimcha ma’lum kimyoviy substrat ularni parchalanishi oqibatida muhitni rN nordon 
tomonga (uglevodlar, mochevina) yoki ishqoriy (oqsillar parchalanishida) o’zgaradi. Bu xususiyat
shu mikrobning diagnostik belgisi hisoblanadi; v) rangli indikator (masalan, Andrede, bromtimol 
ko’ki, bromkrezol purpur, krezol qizil indikatori), rangining o’zgarishi sodir bo’layotgan 
biokimyoviy reaksiyadan va tekshirilayotgan mikroorganizmda ushbu ferment sistemasi 
borligidan dalolat beradi.Agar oziq muhitdagi metobalitlarni parchalasa muhit nordonlashuvi 
mumkin, Andrede indikatori bor muhit qizarishi, brom timol ko’k bilan musbat bo’lishi mumkin, 
lekin oraliq mahsulot natijasida muhit ishqoriy tomonga siljisa bu ikki indikatorni rangi 
o’zgarmaydi.
Hamma Differensial-diagnostik muhitlar 4 ta asosiy guruxga bo’linadi. 
1.Tarkibida oqsil tutuvchi, bakteriyalar fermentlari ta’sirida harakterli o’zgaruvchi muhitlar 
(qon, jelatina, sut va bosh.). Bu muhitlarda bakteriyalarni gemolitik, protolitik xususiyatlari 
o’rganiladi, bulardan eng ko’p ( gusht peptonli jelatina, ivitilgan ot qon zardobi, sutli va qonli 
agar) ishlatiladi. 
2.Tarkibida uglevodlar, ko’p atomli spirtlar tutuvchi indikatorli muhitlar. Bu muhitlarda 
bakteriyalar uglevodlarni parchalashi oqibatida kislotalar va gaz xosil bo’ladi, muhitning rN 
nordon tomonga siljiydi va indikator muhitni rangini o’zgartiradi. Bakteriologik amaliyotda 
lakmusli sut (Minkovich muhiti), Giss (Xissa) muxitlari keng qo’llaniladi.Giss muhitida 
bakteriyalarni turli uglevodlarni fermentasiya qilish xususiyati o’rganiladi. Enterobakteriyalarni 
farqlashda peptonli uglevod, Andrede indikatori qo’shilgan va muhitga gaz hosil bo’lishini 
aniqlash uchun uzunligi 3 sm bo’lgan shisha naycha, uning bir tomoni berk, solib qo’yiladi. Agar 
bakteriyalar uglevodni parchalasa indikatorni rangi o’zgaradi, gaz xosil bo’lsa shisha naychaga 
gaz yig’iladi. Giss muhitida bir nechta uglevodlar qo’llanganligi sababli, bakteriyalar bir 
uglevodni parchalashi, ikkinchisini esa parchalamasligi mumkin. Shuning uchun uglevodlar qatori 
olachipor ( rangli qator) bo’lishi mumkin, nomlash shundan kelib chiqgan. Uglevodlardan 
amaliyotda 
ko’pincha 
monosaxaridlar 
(glyukoza,arabinoza, 
mannoza), 
disaxaridlar 
(laktoza,maltoza, saxaroza) polisaxaridlardan (kraxmal, glikogen, inulin, dekstrin) va 
glikozidlardan esa (adonit, inozit, salisin) ishlatiladi. 
3. Bakteriyalar tomonidan ma’lum moddalarni parchalashini, tiklanishini (redusiruyuщie) 
o’rganuvchi muhitlar (metilen ko’ki qo’shilgan sutli muhit, nitratli muhit). Masalan enterokokklar 
metilen ko’ki qo’shilgan sutli muhitda, uni reduksiyaga uchratib, muhitni oqatirib qo’yadi, S. 
pyogenis esa muhitnt rangini o’zgartirmaydi. 

---

99 
4. Bakteriyalar tomonidan ma’lum moddalarni o’zlashtira (assimilasiya) olishini aniqlovchi 
muhitlar. Amaliyotda eng ko’p sitratli agar (Simmons muhiti) qo’llaniladi. Masalan Salmonella 
avlodi vakillari Simmons muhitida yaxshi o’sadi muhit ko’karadi, ichak tayoqchasi esa sitratli 
agarda moddalarni assimilasiya qila olmaydi, muhitni rangini o’zgartirmaydi