Toshkent farmatsevtika instituti ijtimoiy fanlar kafedrasi

Adabiyotlar

1. 
   Shavkat Mirziyoev “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birkalikda barpo etamiz.” Toshkent “O‘zbekiston” 2016 yil. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimga bag‘ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi nutqi
   
2. 
   Shavkat Mirziyoev “Qonun ustivorligi va inson manfaatlarini Ta’minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi” 2016 yil 7 dekabr
   

Toshkent, “O‘zbekiston” 2017 yil.O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qiliganining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruza, 2016 yil 7 dekabr.

3. 
   Shavkat Mirziyoev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga ko‘ramiz” Toshkent “O‘zbekiston” 2017 y.
   
4. 
   O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoevning 2016 yil 1 noyabrdan 24 noyabrga qadar Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri saylovchilari uchrashuvlarida so‘zlagan nutqlari to‘plami.
   
5. 
   Karimov I.A.”O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida” T., «O‘zbekiston», 2011.
   
6. 
   Karimov I.A. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq, millatni-millat qilishga xizmat etsin.«Tafakkur» jurnali, 1998.2-son.
   
7. 
   Karimov IA Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q.-T., «SHarq», 1998,32-6.
   
8. 
   Milliy istiklol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. T., «O‘zbekiston», 2000.
   
9. 
   Falsafa: ma’ruzalar matni. Toshkent, O‘zbekiston Rsspublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, 2000 y.
   
10. 
    Karimov I.A. YUksak ma’naviyat – engilmas kuch. –T., «Ma’naviyat», 2008.
    
11. 
    Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari. -T.: O‘zbekiston, 2009.
    
12. 
    Karimov I.A. O‘zbekistonning 16 yillik mustaqil taraqqiyot yo‘li. T., «O‘zbekiston», 2007.
    
13. 
    Karimov I.A. O‘zbekiston Islom sivilizatsiyasi rivojiga qo‘shgan xissasi. Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyadagi so‘zi. «Xalq so‘zi», 2007 yil 15 avgust.
    
14. 
    Ergashev I. va boshq. Milliy istiqlol g‘oyasi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim bakalavriat bosqichi uchun darslik. -T.: Akademiya, 2005, 3-30-betlar.
    

5 - Mavzu: Mafkuraviy tajovuz va axborot xavfsizligi.
REJA:
1. Mafkuraviy tajovuz va unga qarshi mafkuraviy xavfsizlikni ta’minlash zarurati.

2. Mafkuraviy gegemonizmning vujudga kelishi.

3. Manipulyasiya va g‘oyaviy manipulyasiyaning zararli oqibatlari.

4. “Axborot xuruji” va “ommaviy madaniyat” - mafkuraviy tahdid shakli.

5. Geosiyosiy manfaatlar va axborot xavfsizligi
Tayanch tushunchalar

Mafkuraviy tajovuz, mafkuraviy xavfsizlik, mafkura yakkahokimligi, mafkuraviy manipulyasi, “ommaviy madaniyat”.

Mafkuraviy tajovuz – muayyan millat, jamiyat, davlatning tinchligi vabarqarorligiga qarshi qaratilgan, siyosiy va konstitutsiyaon tuzumni zaiflashtirish va buzishga yo‘naltirilgan, fuqaro va jamiyat xavfsizligiga tahdid soluvchi g‘oyaviy nazariy qarashlar va unga asoslangan amaliyot majmui.

Mafkuraviy tajovvuz yovuz kuchlar va har xil markazlar tomonidan biron bir mamlakatga nisbatan ichkaridan yoki tashqaridan turibbevosita amalga oshiriladigan g‘oyaviy buzg‘unchilikning bir shaklidir. Ular o‘zjirkanch maqsadlariga erishish uchun har qandayusullardan, odamlarningdiniy,milliy hissiyotlari,hayotda mavjud bo‘lgan ijtimoiy iqtisodiy qiyinchiliklardan, shuningdek zamonaviy texnika, telekommunikatsiya vositalaridan ustalik bilan foydalanishga harakat qiladilar.

Bugungi kunda mafkuraviy tajovvuz deganda , aholining ma’lumbir qatlamlari, ayniqsa yoshlarning qarashlarini o‘zlariga ma’qul bo‘lgan yo‘nalishlarda o‘zgartirish,buzg‘unchi g‘oyalar, diniy ekstremizm, axloqsizlik g‘oyalarini singdirish kabi g‘arazli maqsadlar tushuniladi.

Mafkuraviy xavfsizlik – shaxs, millat, jamiyat, davlatning xilma-xil shakllardanamoyon bo‘ladigan mafkuraviy tajovvuzlar, turli mafkuraviy markazlarinng buzg‘unchilik ta’siridan himoya qilinganlik darajasi.

Mafkuraviy xavfsizlikni ta’minlash deganda, jamiyat ma’naviy hayotida bo‘shliq paydo bo‘lishining oldini olish, o‘zinnig pirovard maqsadlariga mos va unga xizmat qiladigan g‘oyalar tizimini shakllantirish, uni mutassil mustahkamlab borish, fuqarolarda mafkuraviy immunitetni shakllantirishdek jarayonlar nazarda tutiladi.

Mafkuraviy xavfsizlikka tashqi va ichki omillar o‘z ta’sirinio‘tkazib turadi. Bugungi kunda, turli xil mafkura markazlari va poligonlarining O‘zbekistonda yangi jamiyat qurishga to‘sqinlik qilish uchun g‘arazli niyatlariga erishishda mamlakatimiz fuqarolaridan “qurol” sifatida foydalinishga intilishalrida mafkuraviy xavfsizlik uchun real tashqi tahdidlar mafjudligini ko‘ramiz. SHuningdek, qo‘shni davlatlardagi terrorizm diniy ekstremizm va mavjud siyosiy beqarorlik mamlakatimiz mafkuraviy xavfsizligiga o‘zta’sirini o‘tkazadi.

O‘zbekiston respublikasida milliy xavfsizlikni ta’minlovchi ichki omil –jamiyatning siyosiy, ijtimoiy, axloqiy va ma’naviy salohiyatidir. Bundan tashqari mafkuraviy xavfsizlik xalqimizning asriy an’analari, tili, dini, ma’naviyati va milliy rivojlanishiga xizmat qiluvchi umuminsoniy qadriyatlarga asoslanadi. SHuningdek, davlat idoralari, jamoat tashkilotlari va uyushmalari, madaniy ma’rifiy muassasalar tomonidan amalga oshirilayotgan tarbiyaviy ishlar, ma’naviyma’rifiy tadbirlar tizimi mafkuraviy xavfsizlikni ta’minlashning zaruriy shartidir. Mamlakatimiz mafkuraviy xavfsizligi ilmiy asoslangan ijtimoiy siyosatga, huquqiy madaniyatga, jamiyatning ma’naviyetukligi va demokratiyalashuviga uzviy ravishda amalga oshiriladigan g‘oyaviy tarbiyaga tayanadi. Jamiyat, davlat va shaxs mafkuraviy xavfsizlikni ta’minlash – davlat siyosatining tarkibiy qismi hisoblanadi.

Mafkura yakkahokimligi – muayyan davlat, jamiyat yoki bir guruh davlatlarda yagona mafkuraning to‘la hukmronligini unga xos tamoyillarning o‘zgarmas aqidalar tarzida jamiyat hayotida qat’iy va mutlaq tartibda o‘rnatilishini ifodalaydigan tushuncha.

Mafkura yakkahokimligining mohiyati shundaki, bunda bironbir mafkuraviy tizim yagona ilmiy, eng adolatli, jamiyatdagi barchaqatlamlar manfaatlarini ifoda etuvchi mafkura deb e’lon qilinadi. O‘zinnig mohiyati yoki biron birjihati bilan undan farq qiluvchi g‘oyalar, qarashlar, mafkuralar yot va dushman mafkuralar sifatida qaraladi. Oqibatda millionlar kishilardamutelik, loqaydlik, boqimandalik, mahdudlik, o‘zga g‘oyalargahadiksirab qarash ruhiyati shakllanadi, jamiyatning ma’naviy rivojiga, ilm fan ravnaqiga jiddiy zarar etkaziladi. (G‘arbdagi aqidaparastlik mafkurasi, kommunistik mafkura, fshizm mafkurasi)

SHo‘rolar davrida kommunistik mafkura insonlar ongi va qalbini egallagan edi.

XX1 asr boshida mafkuraviy kurashlarning SHo‘ro davrida ko‘rilmagan, yangi tahdidlar bilan va ilmiy texnologik asosga qurilgan targ‘ibotlar kurashi davri, deb ham tavsiflash mumkin.CHunki SHo‘rolar davridagi targ‘ibot-tashviqot usuli hozir ishlamaydi. Bizga tahdid solayotgan mafkuralar «maftunkor» ko‘rinsa-da, va «ommabop» bo‘lsa-da, puxta, ilmiy texnologik asosga qurilganligi sir emas. CHunki ularning targ‘iboti oldingi va hozirgi zamonaviy mafkuraviy kurash usullariga ega. Faqat g‘oya, maqsadning shakli o‘zgargan. Masalan, ana shunday g‘oyalardan biri «xalifalik davlatini tuzish» g‘oyasidir. Bu g‘oyaning mazmun va mohiyat jihatdan zararli ekanligi hammamizga ma’lum. «Hizb ut-tahrir» da’vo qilgan xalifalik davlatini barpo etishdan ko‘zlagan maqsadi aslida konstitutsiyaviy tuzumni zo‘rlik bilan ag‘darib tashlashdir.

Hozirgi Fan va texnologiyalar ravnaqi davrida boshqa kishilarning ongi va qalbiga yashirin, g‘araz maqsad bilan ta’sir ko‘rsatishni ifodalashda manipulyasiya (manus-qo‘l) so‘zi, ya’ni «ob’ekt ustidan biror maqsada ish olib borish» ma’nosida ishlatilmoqda. Bunda chaqqonlik, mahorat talab qilinishi ko‘zda tutiladi. SHu sababli, «manipulyasiya»ni ko‘chma ma’noda «odamlar bilan ob’ekt sifatida munosabatga kirishish» deb ham tushunish mumkin. 1969 yil Nyu Yorkda CHop qilingan «Zamonaviy sotsiologiya lug‘ati»da bu haqda «boshqalarga bildirmasdan, asl maqsadni yashirin tutgan holda boshqalar ustidan hukmronlik qilib, o‘zi istagan xulq-atvorni shakllantirish» deyiladi.

Biz uchun muhim jihati shundaki, Ushbu vaziyatda shaxs va uning mafkuraviy immunitetiga ta’sir ko‘rsatish jarayoni manipulyasiya tushunchasida aks etadi. CHunki, «da’vatchi»ning ta’siri birinchi shaxsga nisbatan zo‘rlik, kuch ishlatmaydi, balki ma’naviy, psixologik xususiyatga ega; ikkinchidan, bu ta’sirda asl maqsad yashirin qoladi. SHuning uchun ham «islom dini niqobida» degan ibora ishlatiladi; uchinchidan, g‘oyaviy manipulyasiya, zimdan ta’sir ko‘rsatuvchidan mahorat va bilimni talab qiladi. SHunday ekan, g‘oyaviy manipulyasiyani mafkuraviy kurash, yot mafkuralar tomonidan qo‘llanilayotgan ta’sir texnologiyasining tarkibiy qismi, deb atash mumkin. YA’ni manipulyasiya odamni u yoki bu ishni qilishga emas (targ‘ibot va tashviqotdan farqli o‘laroq), balki shu ishni qilishga xohish, istak uyg‘otishga xizmat qiladi.

G‘oyaviy manipulyasiya jarayonlari qanday kechadi? Avvalo, g‘oyaviy manipulyator (da’vatchi) ta’sir o‘tkazmoqchi bo‘lgan odam tasavvurlarini o‘zgartirishga olib keluvchi bilmlar bera boshlaydi. Natijada, ob’ekt (shaxs)ning Duneqarashida qadriyatlari tizimida da’vatchi – manipulyator kutayotgan tartib paydo bo‘ladi va etakchilik qila boshlaydi. Bu esa shaxsning xulq-atvoriga ta’sir ko‘rsatadi, shaxs o‘z xarakteridagi o‘zgarishlarni sezmaydi va «men to‘g‘ri yo‘l tutayapman, chunki..», degan asosga ega bo‘lib qoladi¹²

Bugungi kunda axborotning jamiyat hayotidagi ahamiyati shu qadar ortib ketdiki, ijtimoiy, iqtisodiy, madaniy-siyosiy aloqalar, xalqaro munosabatlarning YAngi shakllarini vujudga keltirdi. Ayni paytda u salbiy mazmundagi aloqalar – siyosiy, iqtisodiy, mafkuraviy va madaniy ekspansiyani (Ekspansiya – lot.expansio-kengaytirish, yoyish, tarqatish. kuchli davlatlarning diplomatik iqtisodiy va harbiy usullar bilan o‘z ta’sir doirasini boshqa mamlakatlarga yoyishga qaratilgan siyosat. Ko‘p hollarda ta’sir doirasini kuchaytirish davlat siyosati darajasiga ko‘tariladi) ham kuchaytirmoqda.

“O‘rgamchak to‘ri” deb ataluvchi Internet tarmog‘idagi qo‘poruvchilik harakatlari, avvalo, yoshlarning ongini egallashga yo‘naltirilgan tuban va makkaor usuldir. Mafkuraviy jarayonlar globallashib borayotgan bugungi kunda ohangrabo singari o‘iga rom etayotgan va kishini chalg‘itayotgan axborot xurujidan himoyalanishning eng maqbul yo‘li - `yoshlarimiz tafakkur madaniyati, dunyoqarashini shakllantirishdir. Fikrlash madaniyatidan mahrum bo‘lish, manqurtga aylanish demakdir. Tafakkur - insonning eng katta boyligi. Tafakkurdan mahrum bo‘lish insoniy qiyofadan mahrum bo‘lish bilan barobardir.

AQSH, Norvegiya, SHvetsiya, Kanada, Singapur kabi mamlakatlarning 50 foizga yaqin aholisi shaxsiy kompyuterlardan internetga bog‘lanish imkoniyatiga ega. Finlandiya, Daniya, Avstraliya, YAngi Zenlandiya mamlakatlarida bu ko‘rsatkich 30-40 foizni buyuk Britaniya, Gollandiya, SHvetsariya, Avstriada 20 foizdan ortig‘rog‘ini tashkil etmoqda.

Axborot xurujining eng beozor bo‘lib ko‘ringan ko‘rinishlaridan biri – bu odob- axloq, sharm-hayo kabi qadiyatlarga qaratilgan tajovvuzdir. “Amerika psixiatrlari assotsiatsiyasi bergan ma’lumotga ko‘ra, elektron savdoning 20 foizi pornorafiyaga aloqador bo‘lib, o‘zini “seks- eldikts” deb atavchi 2 million kishi har kuni bir necha soatlab vaqtini shunga sarflaydi. Tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, elektron pornografiya reklama uchun eng kam mehnat va mablag‘ sarflab katta foyda beruvchi (30 foiz) soha hisoblanadi. YAngi elektron bozorning 70 foizini pornografiya, 4 foizini video o‘yinlar, 2 foizini esa sport tashkil etmoqda ¹³.

Milliy g‘urur va milliy qadriyatlarimizi saqlagan holda zamonaviy reklama va kliplarni ko‘paytirish bilan g‘arbning mafkuramizga qarshi g‘oyalari kirib kelishining olidni olishimiz mumkin. Bunda Prezidentimiz tomonidan ilgari surilgan “G‘oyaga qarshi faqat g‘oya, fikrga qarshi faqat fikr, jaholatga qarshi faqat ma’rifat bilan bahsgag kirishish, olishish mumkin”, degan shiori bizga dasturilamal vazifasini bajaradi.

Darhaqiqat,“G‘oyaga qarshi faqat g‘oya, fikrga qarshi faqat fikr, jaholatga qarshi faqat ma’rifat bilan bahsgag kirishish, olishish mumkin”, degan shior bejiz o‘rtaga tashlanmagan. Oldimizda turgan eng muhim masalalardan biri – bu odamlar o‘z fikrini aytishga, erkin fikrlashga o‘rganishi zarur. YA’ni, fikrga qarshi fikr bo‘lishi kerak. Buning uchun yurtimiz yoshlari, fuqarolari o‘z bilim va malakalari ustida ko‘proq ishlashlari, mamlakatimiz va dunyo xabarlari bilan muntazam tanishib borish, ularni mustaqil tahlil qilish, ilmiy, badiiy va siyosiy adabitlarni o‘qib borishlari maqsadga muvofiqdir.

Axborot xuruji orqali jahon jamoatchiligining ongu tafakkurini boshqarishga urunish siyosiy kurashning asosiy usuliga aylanib bormoqda. Ayniqsa “rangli inqilob”lar orqali turli mamlakatlarda g‘arbparast hukumatlarni shakllantirish, vaqti-vaqti bilan har xil mishmishlar tarqatish vositasida ularni cho‘chitib olib, jilovda ushlab turish, demokratiya va fuqarolik jamiyatini mustahkamlash niqobi ostida turli xalqaro fondlar orqali qarama-qarshi kuchlarni rag‘batlantirib, bar-biriga va hukumatga qarshi gixgixlash – bularning barchasi xalqaro munosabatlarda qo‘llanayotgan yangi siyosiy ekspansiya texnologiyasidir. Bu texnologiya axloqiy me’yorlarga, ba’zi hollarda hatto xalqaro huquq me’yorlariga ham bepisand qaraydi. SHunday qilib, axborot xuruji nafaqat siyosiy kurash, balki siyosiy ekspansiya vositalaridan biriga ham aylandi.

YUrtboshimiz globallashuv ayni paytda ziddiyatli hodisa ekanini ham haqqoniy qayd etadi. Buni avvalo globallashuv natijasida ommaviy madaniyat niqobidagi noxush hodisalarning, aksilmadaniyatning tarqalish xavfi hamda xalqlarning rang-barang, boy ma’naviy hayotining birxillashuvi, milliy o‘zlik tuyg‘usining susayishi, egoizm va nigilizm (Nigilizm – lot.nihil – hech nima, hech qanday. 1. Ijtimoiy hayotda shakllangan, odat tusiga kirgan har qanday qoida, tamoyil va qonunlarni inkor qiluvchi nuqtai nazar. 2. O‘tmish davrlardagi madaniy merosni inkor etish) kabi xatarlarning kuchayishida ko‘rish mumkin.

Ma’naviyat va iqtisodiyotni mushtarak rivojlantirish axborot xuruji o‘ta kuchayib ketgan globallashuv sharoitida ayniqsa dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. CHunki bunday vaziyatda har qanday ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy, madaniy-ma’naviy muammo haqidagi axborot aholi o‘rtasida juda tez tarqalib, turli keskin holatlar kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. Bunday muammolarga esa ichki va tashqi kuchlar o‘z manfaati nuqtai nazaridan munosabat bildiradi. Ba’zilari ulardan g‘arazli maqsadlarda foydalanishga urinadi.

“Ommaviy madaniyat” va uning yuzaga kelish sabablari.

Bugungi kunda globallashuv ta’sirida ma’naviy ehtiyojlarni qondirishda ham standartlashuv qaror topa boshladi. Bu jarayon butun rok va pop musiqa, video hamda turli janrlardagi arzon-garov filmlar, seriallar, rang-barang ko‘ngilochar shou-tomoshalar, o‘yinlarni qamrab olmoqda. Ommaviy madaniyat niqobidagi aksilmadaniyat paydo bo‘lib, tobora keng yoyilib bormoqda.

Prezidentimiz bu borada katta tashvish bilan ogohlantirishi bejiz emas: «Tabiiyki, “Ommaviy madaniyat” degan niqob ostida axloqiy buzuq va zo‘ravonlik, induvidualizm, egotsentrizm g‘oyalarini tarqatish, kerak bo‘lsa shuning hisobidan boylik ortirish, boshqa xalqlarning necha ming yillik an’ana va qadriyatlari, turmush tarzining ma’naviy negizlariga bepisandlik, ularni qo‘porishga qaratilgan xatarli tahdidlar odamni tashvishga solmay qo‘ymaydi. (YUksak ma’naviyat-engilmas kuch. 117 b.)

Ushbu fikrdan kelib chiqadigan xulosa shuki, ommaviy madaniyatni niqob qilib olib buzuqlik va zo‘ravonlik singari inson shaxsini ruhan emiradigan g‘oyalarni targ‘ib etadigan asarlarning haqiqiy madaniyatga hech qanday aloqasi yo‘q.

Ma’lumki, madaniyat «Elita madaniyat” xos madaniyat va ommaviy madaniyatga bo‘linadi. O‘tmishda ommaviy madaniyat xalq baxshilari kuylaydigan dostonlar, sayllarda, to‘ylarda ommaga ko‘rsatiladigan tomoshalar – dorbozlik, askiyabozlik va masxarabozlik, xalq ashulalari kabi ko‘rinishlarda mavjud bo‘lgan. SHu bois u o‘zining xalqchilligi, ezgulik va insonparvarlik ruhi bilan ajralib turgan. Lekin bugun unga ommaviy madaniyatning tarkibiy qismi emas, balki folklor yoki an’anaviy xalq madaniyati deb qaralmoqda. G‘arbda uni kundalik hayotgan etnografik muzeylar yoki ahyon-ahyonda o‘tkaziladigan xalq sayllari va festivallari tomon siqib chiqarishga urinish kuchli.

Zamonaviy ommaviy madaniyat esa XX-XX1 asrlar sivilizatsiyasi mahsuli o‘laroq standartlashgan iste’mol mahsulotlari va «erkin” xulq-atvor namunalari yig‘indisi sifatida tor mazmunda tushunilayotir.

XX asrda maishiy texnikaning rivojlanishi ommaviy madaniyat shakllarini boyitdi-dastlab potefon va gramplastinkalar, magnitofonlar, ixtisoslashgan estrada janrlari, ansambllari singari yangiliklar paydo bo‘ldi.

Keyinchalik turmush farovonligi o‘sishi bilan iste’molchilik psixologiyasining yanada kuchayishi adabiyotda ko‘ngilochar, mazmunan sayoz sarguzasht va detektiv asarlarning “erkin muhabbat” mavzuidagi kitoblar, kino va tv.da “bemaza opera”deb atalmish seriallar, turli audio va video disklar, shou tadbirlarning, ularni ommaviy tarzda ishlab chiqaradigan industriyaning vujudga kelishiga sabab bo‘ldi. Tabiiyki bunday «mahsulotlar”da xalqchillik, milliylik nihoyatda zaif, ular faqat dekoratsiya va mahalliy kolorit sifatidagina qo‘llanadi. Lekin, afsuski, qattiq raqobat sharoitida ba’zi korchalonlar mo‘may daromad ilinjida insonda tubar hirslarni qo‘zg‘aydigan mavzularni ko‘paytirib, asta-sekin zamonaviy aksilmadaniyatni yaratdi.

Ommaviy madaniyatni niqob qilib olgan aksilmadaniyatga, uning didsizligi va axloqsizligiga, insonni haqoratlovchi, tubanlashtiruvchi mahsulotlarga qarshi kurashish kerak.

Ommaviy madaniyatning jozibasi nimada? Nega unga intilish kuchli? Tadqiqotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, hatto bir xalqqa mansub yoshlar ham, ular har xil ijtimoiy qatlamdan bo‘lishiga qaramay, ommaviy madaniyatga birday moyillik ko‘rsatadi. Bu holat birinchi navbatda urbanizatsiya va globallashuv sharoitida turli xalqlar turmush tarzining, hayotiy qarash va mezonlarining yaqinlashuvi, hordiq va iste’molning standartlashuvi oqibatidir.

Buning yana bir sababi, ommaviy madaniyat sari intilishga inson zotiga xos bo‘lgan azaliy ishtiyoqlar, uning shuurida asrlar osha yashab kelayotgan tabiiy-ijtimoiy tenglik mayllari, shuningdek, jamoaviylik psixologiyasi bilan bog‘liq arxiteplar ham sabab bo‘ladi. Ular millati, tili, dini va madaniyatidan qat’iy nazar, barcha odamlarning ijobiy yoki salbiy narsalarga instinktiv intilishini ma’lum darajada belgilaydi.

Ommaviy madaniyatga shaklan va mazmunan oddiylikning xosligi go‘yoki unga egalitar (tenglik, tekischilik) va demokratik tus berganidek bo‘ladi. m asalan, klassik uslubda kiyinish (kostyum va galastuk) o‘rniga jinsi va futbolka yoki svitir va krasovka kiyish bamisoli kamtarlik, liberallik ifodasi bo‘lib ko‘rinadi. Bunday holat timsolida go‘yoki adolatli tenglik (egalitarizm) namoyon bo‘ladi. Bular ommaviy madaniyatning tarqalishiga ta’sir ko‘rsatgan psixologik sababdir. Ommaviy madaniyat tarqalishining asosiy ijtimoiy sababi esa G‘arbdagi an’anaviy qadriyat va ma’naviyatning inqiroz sari yuz tutishidir.

XX asrda sobir bo‘lgan jahon urushlari g‘arb qadriyatlari tizimida parokandalikni kuchaytirdi. SHu tariqa ikkiyuzlamachilikka asoslangan g‘arb axloqiy me’yorlari ham yosh avlodni qanoatlantirmmay qo‘ydi. Ular «seksual inqilob”, turmush hamda muloqot erkinligi va shu kabi boshqa huquqlarni talab qilib chiqdi. Natijada o‘tgan asrning 60 yillari ikkinchi yarmida G‘arb davlatlarida yoshlarning ommaviy noroziliklari yuz bera boshladi. G‘arbda axloqiy qadriyatlar ma’lum darajada qayta baholandi. Behayolikni ochiq tasvirlaydigan san’at asarlariga nisbatan taqiqlar ancha yumshadi. Bunday o‘zgarishlar natijasida Germaniya va Italiya kabi davlatlarda yoshlarning «qizil brigadalari” deb atalmish terrorchilik to‘dalari, G‘arbning deyarli barcha mamlakatlarida o‘zlarini “Xippi” deb ataydigan guruhlar paydo bo‘ldi. Xippilar ochiqchasiga an’anaviy odob-axloq qoidalarini inkor qilib, erkin jinsiy aloqalarni yoqlab chiqdi. Ular yaxshi kiyinishni, ayniqsa bezaklarni, shuningdek oilaviy turmush qoidalarini shaxsning tabiiy intilishini cheklaydigan ikkiyuzlamachi burjua axloqining sarqitlari, deb e’lon qildi.

70-yillarning ikkinchi yarmi va 80-yillarda xippilar o‘rnida “pank”lar harakati paydo bo‘ldi. Panklar-aksilmadaniyat ruhida tarbiya ko‘rgan yoshlarning lyumpen tubanlashgan qatlamidir. Ular aksilmadaniyatning asosiy tayanchi, iste’molchisi va targ‘ibotchisiga aylandi. Tan olish kerakki, qisqa muddat davom etgan xippi va panklar harakati ommaviy tus olmadi. Ammo 60-70 – yillardagi yoshlar harakati G‘arb dunyosida jamiyatning madaniy hayotida sezilarli salbiy iz qoldirdi, aksilmadaniyatni qonuniylashtirdi, ommaviy madaniyatni sayozlashuviga katta hissa qo‘shdi. Ommaviy madaniyatning tarqalishi sabablari orasida ba’zi ijtimoiy qatlamlarning rivojlanmagan didiga mazmunan sayoz, siyqa va jo‘n mahsulotlarning mos kelishi mavjudligini ham inkor etib bo‘lmaydi.

Ommaviy madaniyatning tarqalishiga turtki bo‘lgan yana bir sabab shundaki, u ba’zi jihatlari bilan kompensatorlik vazifasini bajaradi., odamlarni turmush muammolaridan, turli qiyinchiliklardan, shaxsiy nomukammallik tuyg‘usidan vaqtinchalik xalos qiladi. Odamlar xayolan o‘zlarini ermak teleseriallar qahramoniga o‘xshatadi, to‘kis hayotga real dunyoda etisha olmagan kishi filmlar va seriallar orqali virtual (xayolan) tarzda farovonlikdan, go‘zal turmushdan go‘yoki bahramand bo‘ladi. Ommaviy madaniyatning aynan shunday kompensptorlik xususiyati uni avomga jozibador qilib ko‘rsatadi.Bunday asarlar oddiy odamga xush kayfiyat bag‘ishlasa, uning kompyuter o‘yinlari kabi eng zamonaviy shakllari kishini monitorga, aniqrog‘i undagi o‘yinga ruhan tobe qilib qo‘ymoqda.

«Geosiyosat» - («geo» «er» va «siyosat» – «davlatni boshqarish san’ati»,) muayyan hududiy-mintaqaviy tamoyil asosida siyosatda, iqtisodiy va siyosiy geografiyada ko‘proq ishlatiladigan atama. Hozirgi davrga kelib u xalqaro, siyosiy va davlatlararo munosabatlarga nisbatan ham qo‘llanilmoqda.

«Geosiyosat» atamasida geosiyosiy muddaolar, ularning ko‘rinishlari, turli xil davlat va xalqlarning manfaatlari tizimi, unga bo‘lgan yondashuv uslublari, vositalari u yoki bu davlatning hududiy joylashuvi, salohiyatiga bo‘lgan munosabatda ifodalangan maqsadlar o‘z ifodasini topgan.

«Geosiyosat» uzoq tarixga ega bo‘lsada, lekin tushuncha sifatida XX asrning boshlarida shakllangan. Bu atama R.CHellen tomonidan muomalaga kiritilgan bo‘lib, hozirgi davrda davlatlar va dunyo mamlakatlari xalqlari siyosatida, falsafada, siyosat falsafasi va fanlarida keng qo‘llanilmoqda. Geosiyosat ko‘p qirrali tushuncha sifatida turli manfaatlarni o‘zida mujassam etadi.

Hozirgi davrda geosiyosiy maqsadlar ko‘proq mafkuraviy siyosat bilan hamohangligini alohida ta’kidlash zarur. Bunda mafkuraviy ta’sir ko‘rsatish geosiyosatning eng ta’sirchan vositasi sifatida namoyon bo‘lmoqda. YA’ni turli davlatlarning maqsadlari xalqning turli qatlamlari, xususan yoshlar ongi va qalbiga mafkuraviy ta’sir ko‘rsatish orqali, ularning faoliyatini o‘z ta’siriga, ya’ni manfaatlariga yo‘naltirilganmafkuraviy muhitni yaratishni ko‘zlagan holda amalga oshirilmoqda. Ushbu jarayonni to‘g‘ridan-to‘g‘ri ko‘rish, uning qanday amalga oshishini aniq bilish murakkabdir. SHuning uchun ham Prezidentimiz mafkuraviy poligonlar yadro poligonlariga qaraganda xavfliroq bo‘lib qolganligini alohida ta’kidlaganlar.

O‘zbekistonning geosiyosiy omillari haqida Prezident I.Karimov o‘z asarlarida batafsil to‘xtalib o‘tgan.

O‘zbekiston jug‘rofiy-siyosiy jihatdan ancha murakkab va shu bilan birga qulay ahvolda. YA’ni u Markaziy Osiyo mintaqasining transport, kuchli avtonom energetika va suv tizimlari markazida joylashgan.

O‘zbekiston aholi soni jihatdan, ilmiy-texnikaviy va boshqa imkoniyatlari jihatdan mintaqadagi qo‘shinlaridan ma’lum darajada ustun turadi.

O‘zbekiston qulay tabiiy iqlim sharoitiga ega. Bizda qadimiy dehqonchilik madaniyati va boy mineral xom-ashyo resurslari bor. Respublika oziq-ovqat bilan o‘zini-o‘zi ta’minlashga, texnika ekanlarining eng qimmatli turlarini, paxta tolasi etishtirish va eksport qilishga, shuningdek, jahon bozoriga yuqori sifatli, ekologik jihatdan sof, raqobatga bardoshli meva-sabzavot mahsulotlarini chiqarishga hamda ularni qayta ishlagan holda etkazib berishga qodir.

Davlatimiz nafaqat o‘zini-o‘zi ta’minlaydigan, balki chetga chiqarishga neft mahsulotlari, gaz va umuman, iqtisodiyotning asosi bo‘lmish tarmoqlarga ega.

O‘zbekistonning insoniyat sivilizatsiyasida salmoqli o‘rni bor. YUrtimiz ma’naviy meros bilan boy, u nafaqat mintaqada, balki dunyoda ham turli ma’naviy va siyosiy jarayonlarga kuchli ta’sir o‘tkazib kelgan.

Hozirgi zamon g‘oyaviy-mafkuraviy geosiyosatini demokratik va gumanistik tamoyillar asosida tashkil qilish dolzarb muammolardan biriga aylanib bormoqda. Er kurrasini asrab qolish, insoniyatning kelajak hayotini saqlab qolish, barcha xalqlarning ozod va teng yashashi uchun bevosita demokratik va gumanistik tamoyillar asosidagi g‘oyalarga amal qilish tarixiy zaruriyatdir. Biz demokratik va gumanistik tamoyillar deganda nimani tushunamiz? Bu xalqlarning erkinligi, ozodligi, hur fikrliligi, qonun oldida tengligi, inson hayotini hamma narsadan ustunligi, inson qadr-qimmatining yuqoriligi, barcha olib borilayotgan jarayonlarning inson hayotini yaxshilashga qaratilganligi demakdir.

Buning uchun har bir mamlakat yoki davlatning mustaqilligini tan olish, millati, dini va qadriyatlarini hurmatlash, ichki ishlariga aralashmaslik, tashqi siyosatda o‘zaro manfaatdorlik, ijtimoiy, siyosiy va madaniy hamkorlikda o‘zaro hurmat kabi umuminsoniy qadriyatlarga rioya qilish muhim ahamiyat kasb etadi. SHuningdek, mamlakatda ilg‘or g‘oyalar, mafkuralar qancha ko‘p bo‘lsa, ya’ni mafkuraviy plyuralizm hukmron bo‘lsa taraqqiyotning samarali yo‘lini tanlab olish uchun imkoniyat shunchalik keng bo‘ladi. Fikriy kurash mafkuralarning ma’no va mazmun jihatidan boyishiga, bir-birini to‘ldirishiga xizmat qiladi.

Bunda mamlakatlar o‘rtasidagi integratsiyalashuvning roli ortib boradi. Mamalkat va davlatlarning xavfsizlik darajasi ularning integratsiya jarayonlarida qatnashish darajasiga bevosita bog‘liq bo‘lib bormoqda. SHu o‘rinda aytish mumkinki, O‘zbekiston yuqorida qayd etilgan geosiyosiy omillarri jihatdan jahondagi madaniy, ilmiy, texnologiya va iqtisodiy yuksaklikka erishib, bemalol Markaziy Osiyoda integratsiya markaziga aylanishi mumkin. Mamlakatlar o‘rtasida integratsiyalashuv jarayoni haqida Prezident I.Karimovning quyidagi fikri diqqatga sazovordir «XXI asr shubhasiz , xalqaro munosabatlarda butun dunyo qamrab olinadigan asr bo‘ladi. Bunday sharoitda integratsiya jarayonini, xalqaro institutlar va tashkilotlarda suveren davlatlarning ishtirok etishini kengaytirish jarayonini faqat tarix taqozosi deb emas, balki ayrim mintaqalar ko‘lamida ham, shuningdek, umuman-butun sayyoramiz ko‘lamida ham sobitqadamlik, barqarorlikning qudratli omili deb hisoblamoq zarur. Biz jahon hamjamiyatidagi integratsiyalashuv haqida gapirganimizda, eng avvalo, Birlashgan Millatlar Tashkiloti faoliyatida ishtirok etishimizni nazarda tutamiz»¹⁴.

Darhaqiqat davlatlar o‘rtasidagi integratsiya jarayonida BMTning o‘rni kattadir. CHunki ushbu tashkilot umumiy xavfsizlik muammosiga aloqador bo‘lgan asosiy tashkilotilardan biri bo‘lib, xavfsizlikni saqlash va ta’minlashga xizmat qiladigan-oldini olishga qaratilgan diplomatiyadan tortib to tinchlik o‘rnatishga qaratilgan operatsiyalarda qatnashishgacha bo‘lgan vositalarning hammasiga ushbu tashkilot egadir. O‘zbekiston BMT ga 1992 yil 2 martda a’zo bo‘lib kirdi. BMTning integratsiya sohasidagi imkoniyatlari g‘oyat ulkanligini va uning ixtisoslashtirilgan tashkilotlari bu imkoniyatlarning tashkil etuvchilari hisoblanishini alohida ta’kidlash lozim. BMT doirasida jahon hamjamiyatidagi integratsiyalashuvni BMTning ixtisoslashgan muassasalari –YUNESKO, Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotlari, Xalqaro mehnat tashkilotlari, YUNISEF va boshqalar bilan keng hamkorlik qilish barcha tinchlikparvar davlatlar oldida turgan asosiy vazifadir. Bu jarayonda bizning mamlakatimz ham faol ishtirok etmoqda.

Jahon hamjamiyatidagi integratsilashuvning tarkibiy qismi davlatlarning turli mintaqaviy birlashmalari bilan aloqalarni rivojlantirishdan iborat ekanligini Prezidentimiz o‘z asarlarida bir necha marta ta’kidlab o‘tgan. O‘zbekiston mintaqaviy xalqaro tashkilotlar, chunonchi, Evropa Ittifoqi, EXHT, NATO, EKO, Qo‘shilmaslik harakati va boshqalar bilan ham samarali hamkorlik qilmoqda. Umuman g‘oyaviy – mafkuraviy geosiyosatda milliy va umuminsoniy qadriyatlar munosabati birlamchi ahamiyat kasb etadi. Biz bilamizki, Mustaqil O‘zbekistonning kuch-qudrati manbai – xalqimizning umuminsoniy qadriyatlarga sodiqligidir. Biz o‘z millliy qadriyatlarimizni saqlagan holda umuminsoniy qadriyatlarni chuqur hurmat qilishga ham e’ibor qaratishimiz kerak. Masalan, milliy g‘urur, or-nomus, imon-e’tiqod, sabr-qanoat, mehnatsevarlik, mehr-muruvvat, oilani sevish, mahallani hurmat qilish kabi qadriyatlarimiz borki, bu qadriyatlar xalqimizning o‘ziga xosligini, ma’naviy etukligini aks ettiradi. SHu bilan birga bugun xalqimiz ijtimoriy-siyosiy hayotda integratsiyalashuv jarayoni orqali kirib kelayotgan umuminosniy qadriyatlar, jumladan, demokratiya, inson huquqlari, adolatli jamiyat barpo etish, fan-texnika yutuqlaridan unumli foydalanish kabi qadriyatlarga va boshqa xalqlarning milliy qadriyatlariga ham hurmat bilan qaramoqda. Bugun yurtimizda 100 dan ortiq millat va elatlarning madaniy-ma’rifiy markazi bo‘lgan Baynalmilal markazning faoliyat ko‘rsatayotganligi ham xalqimizning umuminsoniy qadriyatlarga chuqur hurmat bilan qarayotganligini bildiradi.
Adabiyotlar:

1. 
   Shavkat Mirziyoev “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birkalikda barpo etamiz.” Toshkent “O‘zbekiston” 2016 yil. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimga bag‘ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi nutqi
   
2. 
   Shavkat Mirziyoev “Qonun ustivorligi va inson manfaatlarini Ta’minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi” 2016 yil 7 dekabr
   
3. 
   Toshkent, “O‘zbekiston” 2017 yil.O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qiliganining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruza, 2016 yil 7 dekabr.
   
4. 
   Shavkat Mirziyoev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga ko‘ramiz” Toshkent “O‘zbekiston” 2017 y.
   
5. 
   O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoevning 2016 yil 1 noyabrdan 24 noyabrga qadar Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri saylovchilari uchrashuvlarida so‘zlagan nutqlari to‘plami.
   
6. 
   Karimov I.A.”O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida” T., «O‘zbekiston», 2011.
   
7. 
   Karimov I.A. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq, millatni-millat qilishga xizmat etsin.«Tafakkur» jurnali, 1998.2-son.
   
8. 
   Karimov IA Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q.-T., «SHarq», 1998,32-6.
   
9. 
   Milliy istiklol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. T., «O‘zbekiston», 2000.
   
10. 
    Falsafa: ma’ruzalar matni. Toshkent, O‘zbekiston Rsspublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, 2000 y.
    
11. 
    Karimov I.A. YUksak ma’naviyat – engilmas kuch. –T., «Ma’naviyat», 2008.
    
12. 
    Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari. -T.: O‘zbekiston, 2009.
    
13. 
    Karimov I.A. O‘zbekistonning 16 yillik mustaqil taraqqiyot yo‘li. T., «O‘zbekiston», 2007.
    
14. 
    Karimov I.A. O‘zbekiston Islom sivilizatsiyasi rivojiga qo‘shgan xissasi. Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyadagi so‘zi. «Xalq so‘zi», 2007 yil 15 avgust.
    
15. 
    Ergashev I. va boshq. Milliy istiqlol g‘oyasi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim bakalavriat bosqichi uchun darslik. -T.: Akademiya, 2005, 3-30-betlar.
    

6 - Mavzu: Globallashuv jarayonida mafkuraviy immunitet. Jamiyat barqarorligini ta’minlashning ijtimoiy-g‘oyaviy asoslari

1. 
   REJA:
   

1. Globallashuv tushunchasi va mafkuravi jarayonlarning globallashuvi.

2. Mafkuraviy poligon, mafkuraviy profilaktika va mafkuraviy immunitet tushunchasi

. 3.Jamiyat barqarorligini ta’minlash omillari.

4. "O‘zbekiston - yagona vatan" g‘oyasi barqarorlikni ta’minlashning nazariy asosi.
Tayanch iboralar

Globallashuv, mafkuraviy jarayonlar globallashuvi, mafkuraivy immunitet, immunitet elementlari, bilimlar. Barqarorlik, beqarorlik, turg‘unlik, millatlararo totuvlik, milliy siyosat, ijtimoiy hamkorlik, diniy bag‘rikenglik, milliy madaniy markazlar.

1. Globallashuv tushunchasi va mafkuravi jarayonlarning globallashuvi.

Butun dunyoda e’tirof etilgan ta’rifga ko‘ra globallashuv – jahon taraqqiyotining asosiy tendensiyalaridan biridir. Savdo va ishlab chiqarish, iqtisodiy, moliyaviy aloqalarning dunyo miqyosida g‘oyat kuchayishi, tezlashishi globallashuvning vujudga kelishiga zamin yaratdi.

Globallashuv – iqtisodiy, siyosiy, madaniy aloqalarning haddan tashqari intensivlashuvi, eng yangi axborot texnologiyalari va umuman axborotning jihon miqyosida shiddat bilan tarqalishi, xalqaro standartlashuvi va maishiy turmushda, iste’moloda, shu jumladan, nomoddiy iste’molda umumiy qolip hamda andozalarning paydo bo‘lishidir¹⁵.

Mafkuraviy jarayonlarning globallashuvi - g‘oyaviy ta’sir o‘tkazish imkoniyatlarining kengayishi oqibatida unga Er yuzining barcha mintaqalarida mafkuraviy kurash umumbashariy miqyos kasb etganligini ifodalovchi tushuncha.

Insoniyat tarixining hozirgi bosqichi ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy-ma’naviy, madaniy hayotning barcha sohalarida xalqaro munosabatlarning integratsiyalashuvi va intensivlashuvi bilan xarakterlanadi. Xususan, aloqa vositalarining rivojlanishi, ularning kompyuterlashtirilishi, elektron pochta, internet, kosmik teleradioaloqa tizimlarining texnik-texnologik vositalari kuchayib ketishi bilan axborot almashuv, binobarin, g‘oyaviy ta’sir o‘tkazish imkoniyatlari ham tobora kengaymoqda. Mafkuraviy jarayonlarning globallashuvida bir-biridan tubdan farq qiladigan ikki yo‘nalish, tendensiya nomayon bo‘lmoqda.

Birinchidan, insoniyat sivilizatsiyasi tarixida erishgan har qanday moddiy va ma’naviy qadriyatlarning umuminsoniy jihatlari tarixiy makon doirasidan chiqib baynalmilallashib, universallashib bormoqda. Boshqacha aytganda, milliylik va umuminsoniylik tamoyillarining integratsiyalashuv jarayoni kechmoqda.

Ikkinchidan, millatlar va davlatlarning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy-madaniy rivojlanishidagi beqarorlik, ular manfaatidagi o‘ziga xoslikni mutloqlashtirish insoniyatga, shu jumladan, o‘z milatining kelajagiga xavf tug‘diradigan salbiy hodisalarning mafkuralashgan holda globallashuviga olib kelmoqda. Bu xalqaro terrorizm, ekstremizm, fundamentalizm va narkobiznes hodisalarida namoyon bo‘lmoqda. Biron-bir hudud yoki mamlakatda paydo bo‘layotgan g‘oyalar tez fursatda butun jahonga yoyilmoqda. Natijada odamzod ma’lum bir davlatlar va siyosiy kuchlarning manfaatlariga xizmat qiladigan, olis-yaqin manbalardan tarqaladigan, turli mafkuraviy markazlarning bosimini doimiy ravishda sezib yashamoqda. Bu jarayonning eng muhim xususiyatidan biri turli mamlakatlarni mafkuraviy zabt etish g‘oyat katta iqtisodiy manfaatlar bilan chirmashib ketganidir.

Mafkuraviy jarayonlar globallashuvning avj olishida xalqaro elektron axborot tizimi hisoblangan internetning o‘rni katta bo‘lmoqda. Bu - so‘nggi paytda insoniyat tomonidan yaratilgan yangi kashfiyot. Uning imkoniyat darajasi, ijtimoiy funksiyalari ko‘lami cheksiz bo‘lib, dunyoda internet ishqibozlari soni toboro ko‘payib bormoqda. AQSH, Norvegiya, SHvetsiya, Kanada, Singapur kabi mamlakatlarning 50 foizga yaqin aholisi shaxsiy kompyuterlardan internetga bog‘lanish imkoniyatiga ega. Finlandiya, Daniya, Avstraliya, YAngi Zenlandiya mamlakatlarida bu ko‘rsatkich 30-40 foizni buyuk Britaniya, Gollandiya, SHvetsariya, Avstriada 20 foizdan ortig‘rog‘ini tashkil etmoqda.

SHu o‘rinda ta’kidlash lozimki, globallashuv ijtimoiy-siyosiy hayotni yangicha tarzda mafkuraviylashtirish bilan xarakterlanib, hamma sohalarga «yangi ta’limot»ni, hayot tarzini singdirishga urinish tarzida yuz bermoqda. «YAngi ta’limot» rolini esa G‘arb liberalizmi o‘ynamoqda. Kommunizm g‘oyasi an’analarini davom ettirgan mafkura ham xuddi shunday izchillik va qat’iyat bilan yangi modellar va echimlarni hayotga joriy etishga harakat qilmoqda. Zero, liberal “baynalminal kuchlar” ortida xuddi bir zamonlar kommunizm ortida turgandek muayyan davlat manfaatlari yotibdi.

Aloqa tizimlarining globallashuvi axborotlar oqimi ustidan davlat nazoratini susaytiradi. Boshqacha aytganda davlat, hatto mahalliy ommaviy axborot vositalarini va jahon miqyosidagi yangiliklarni xolis sharhlab, mafkuraviy filtrdan o‘tkazib beradigan mafkuraviy siyosiy imkoniyatlardan ham, vositalardan ham mahrum bo‘ldi. Konkretlashtirib aytganda, dunyo informatsion chegaralari shartli bo‘lib qoldi.

Umuman, mafkuraviy globallashuv jarayonida inson qalbi va ongi uchun kurash o‘ta jiddiy tarzda ro‘y berishini ham e’tibordan chiqarmaslik zarur. Zero, hozir turli usullarda olib boriladigan mafkuraviy targ‘ibot va tashviqotning asosiy maqsadi ham inson qalbi va ongini egallash uchun kurashdir. CHunki, har qanday g‘oya inson tomonidan qabul qilingandan keyin amaliy hayot dasturi maqomiga ega bo‘ladi, shaxsni muayyan maqsad sari harakatga keltiradi. SHuning uchun ham bugungi kunda mafkuraviy kurashning bosh maqsadi-shaxs ongini, qalbini egallashdir.

Albatta, mafkuraviy globallashuv sharoitida ezgu, bunyodkor g‘oyalarning umumiylashuv jarayoni ham yuzaga keladi. Demokratiya, gumanizm, tinchlik, barqarorlik, mustaqillik va ozodlik, qonunning ustuvorligi, inson erkinliklari kabi g‘oyalar bunday globallashuv sharoitida umumbashariy qadriyatga aylanib bormoqda. Ezgu, bunyodkor g‘oyalarning universiallashuvi, ularning umumbashariy qadriyatlarga mutanosibligigina insonlarni vayronkor g‘oyalardan saqlab qolishi mumkin.

Hozirgi kundagi mafkuraviy integratsiya jarayonlarida jiddiy intensivlashuvni kuzatish mumkin. Dunyoning tez o‘zgarib borishi mafkuraviy jarayonlarni o‘zgartirib yuborayotgani singari, mafkuraviy jarayonlardagi sifat o‘zgarishlari jahonni o‘zgartirishga ham o‘z ta’sirni o‘tkazmoqda. Darhaqiqat, shunday. «Biron-bir hudud yoki mamlakatda paydo bo‘layotgan g‘oyalar tez fursatda butun jahonga yoyilmoqda. Natijada, odamzot ma’lum bir davlatlar va siyosiy kuchlarning manfaatlariga xizmat qiladigan, olis-yaqin manbalardan tarqaladigan, turli mafkuraviy markazlarning bosimini domiy ravishda sezib yashamoqda»¹.

Dunyoning nihoyatda o‘zgarib berayotgan hozirgi siyosiy-ma’naviy, g‘oyaviy-mafkuraviy qiyofasini tasavvur etish juda murakkab. Buning jiddiy sabablaridan biri, uning tez o‘zgaruvchanligidir. Jarayonning tez o‘zgarishi esa, o‘z navbatida, uning mazmun- mohiyatini to‘g‘ri tahlil etishga, xolis xulosalar chiqarishga ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Umuman, mafkuraviy jarayonlar tez o‘zgaruvchanlikdan tashqarimilliy taraqqiyotga ijobiy yoki salbiy ta’sir ko‘rsatish kuchiga ega. Mafkuraviy jarayon, eng avvalo, ijtimoiy, siyosiy, ma’naviy vaziyatni kompleks-sistemali tahlil etish orqaligina o‘rganilishi mumkin. Umuman, har qanday mafkuraviy jarayonga konkret umuminsoniy manfaatlar nuqtai nazaridan yondoshilsa, to‘g‘ri ilmiy xulosa chiqarish mumkin.

Masalan, XIX asrning ikkinchi yarmidagi mafkuraviy jarayon iqtisodiyotda yangi texnologiyalarni rivojlantirishga imkon bergan siyosiy vaziyat bilan hamohangdir. SHuningdek, dunyo siyosiy xaritasining 1917-1991 yillardagi o‘ziga xos mafkuraviy xususiyatlari davrda mafkuraviy vaziyat sotsializm va kapitalizm kurashi asnosida baholandi. Ijtimoiy taraqqiyotning hozirgi bosqichidagi mafkuraviy jarayon esa, buyuk davlatchiliy shovinizmi, diniy ekstremizm, tajovuzkorlik va millatchilik g‘oyalarini o‘zida aks ettiruvchi siyosiy yo‘nalishlarni vujudga keltirmoqda.

Mafkuraviy jarayonlarning zamonaviy xususiyatlari millat taraqqiyotiga turlicha ta’sir ko‘rsatmoqda. Ayniqsa, bunday ta’sirning salbiy jihatlarini chuqurroq o‘rganish juda zarurdir. Umuman, dunyodagi barcha davlatlarda ham g‘oyaviy-mafkuraviy muammolar mavjud. Har bir davlatning xalqaro siyosiy mavqei, millatning rivojlanish darajalari ana shu muammolarni hal etishga tayyorligi bilan belgilanadi.

Xalqaro miqyosdagi g‘oyaviy-mafkuraviy munosabat muammolarini hal etish imkoniyati, ko‘p jihatdan, u yoki bu mamlakatning globallashayotgan mafkuraviy jarayonlarga moslashuv imkoniyatlari bilan bog‘liqdir. Ta’kidlash lozimki, mustaqillik yillarida O‘zbekistonning jahon mafkuraviy jarayonlariga moslashuv imkoniyatlari kengaydi. Bu, quyidagilardan iborat:

• 
  O‘zbekiston jahondagi barcha mamlakatlarga ochiq davlat sifatida namoyon bo‘ldi;
  
• 
  mamlakatimiz o‘z siyosatida milliy manfaatlarini himoya qilishga ustuvor ahamiyat bersada, biroq, boshqa davlatlar manfaatlarini ham himoya qilish yo‘lini tutmoqda;
  
• 
  O‘zbekiston xalqaro siyosatida boshqa mamlakatlarning ichki ishlariga aralashmaslik siyosati tamoyiliga asoslanmoqda;
  
• 
  O‘zbekiston hukumati jahon mafkuraviy jarayonlarida umuminsoniy, umumbashariy qadriyatlarni, g‘oyalarni amalga oshirishdan iborat global hamda lokal siyosatda faol ishtirok etmoqda.
  

SHuningdek, O‘zbekistonning jahon mafkuraviy jarayonlariga moslashuvida o‘ziga xos qiyinchilik va muammolar ham mavjudligini esdan chiqarmaslik lozim. Zero, mafkuraviy muammolar insoniyat ijtimoiy-siyosiy taraqqiyoti tarixi boshlangan 6 ming yil ilgari bo‘lgani kabi, hozir ham saqlanib qolmoqda.

Mamlakatimizning jahon mafkuraviy jarayonlariga moslashishiga halaqit qilayotgan sabablarni ikkiga bo‘lish mumkin. Bularning birinchisi tashqi sabablar bo‘lib, ularga mamlakatimiz fuqarolarining hozirgi dunyo, undagi o‘zgarishlar to‘g‘risida mukammal bilim va tasavvurlarning yo‘qligi ta’sir ko‘rsatmoqda. SHuningdek, ayrim fuqarolarimizda hozir dunyoda mavjud bo‘lgan turli diniy-siyosiy oqimlar, tashkilotlar, uyushmalar xususida ob’ektiv ma’lumotlarga ega emasligi mazkur jarayonga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.

O‘zbekistonning jahon mafkuraviy jarayonlariga moslashishga halaqit qilayotgan ikkinchi sabab: tashqaridan mamlakatimizdagi g‘oyaviy-mafkuraviy barqarorlikka putur etkazish, “mafkuraviy bo‘shliq”ni to‘ldirish, fuqarolarda mafkuraviy immunitetni hosil qilish- bularning bari hozirgi kunda O‘zbekiston oldida turgan jiddiy mafkuraviy muammolar hisoblanadi.

Ijtimoiy taraqqiyot globallashuvining bir sifat bosqichidan ikkinchisiga o‘tayotgan hozirgi sharoitda g‘oyaviy-mafkuraviy munosabatlarni oqilona integratsiyalashtirish, turli davlatlar, millatlar, xalqlar manfaatlarini umumiy maqsad doirasida muvofiqlashtirish ichki ziddiyatli jarayon hisoblanadi.. Masalan, sovet mustabid tizimi davrida reaksion, ijtimoiy taraqqiyotga halaqit qiladi deb talqin etilgan narsalar mustaqillik yillarida boshqacha sifat bilan baholanmoqda, shuningdek, mustaqillikdan keyin ijtimoiy-siyosiy hayotimizga endi kirib kelayotgan barcha hodini ham ijobiy deb atash qiyin. YA’ni, hozir bir ijtimoiy-siyosiy voqea yoki hodisadan turli xil xulosa chiqarish mumkin. Bu xulosalarning yagona mezoni global miqyosdagi umuminsoniyat sivilizatsiyadagi istiqbollaridir. Zero, hozirgi davrda ijtimoiy-siyosiy munosabatlarning integratsiyasi va universallashuv darajasi milliy manfaatlarni shartli hamda nisbiy qilib qo‘ymoqda.

SHu o‘rinda ta’kidlash kerakki, aloqa kommunikatsiyalari sohasidagi global tuzumlarda ommaviy axborotning transmilliy vositalarida sodir bo‘lgan o‘zgarishlar siyosiy va g‘oyaviy-mafkuraviy munosabatlar globallashuvini tezlashtiradigan muhim omil bo‘lib xizmat qiladi. Prezidentimiz ta’biri bilan aytganda, «Bugungi kunda zamonaviy axborot maydonidagi harakatlar shu qadartig‘iz, shu qadar tezkorki, ha bu voqea bizdan juda olisda yuz beribdi, uning bizga aloqasi yo‘q, deb beparvo qarab bo‘lmaydi”¹⁶.

Darhaqiqat, axborotlar dunyosi kengayib, globallashib borayotgan bir davrda bunday holatlar ajablanarli emas.

Hozirgi kunda u yoki bu davlatning mafkuraviy muammosi jahon muammosiga aylanib bormoqda. Ta’kidlash lozimki, muayyan mamlakatda mafkuraviy muammolarni, jumladan: diniy ekstremizm, millatchilik, shovinizm, ma’naviy qashshoqlik, axloqsizlik, ommaviy qirg‘inlar, fojealarning oldini olish – global g‘oyaviy-mafkuraviy muammolarni hal etishning kafolati hisoblanadi. Zero, har qanday milliy muammo global muammoning elementi, tarkibiy qismidir.

O‘zbekiston hukumati milliy muammolarni jahon muammolari kontekstida hal etish mumkinligini anglab etdi va shu yo‘ldan bormoqda. Bu esa, xalqaro hamjamiyat tomonidan ma’qullanmoqda. Mamlakatmiz yirik industrial davlatlar bilan birga, endi rivojlanib kelayotgan mamlakatlar bilan ham bir xil darajada hamkorlikni yo‘lga qo‘ygan. Xalqaro tashkilotlar, BMT, NATO, boshqa hamkorlik uyushmalari faoliyatida ishtirok etish orqali, O‘zbekiston bir tomondan, o‘zining mafkuraviy muammolarini hal etayotgan bo‘lsa, boshqa jihatdan, xalqaro hamjamiyat muammolarini bartaraf etishga o‘zining munosib hissasini qo‘shmoqda.

Hozirgi kunda olib borilayotgan mafkuraviy jarayonlar milliy mentalitetimizga ham o‘z ta’sirini o‘tkazmoqda. Dunyodagi barcha davlatlar, siyosiy, diniy, mafkuraviy tashkilotlar O‘zbekistonga o‘ziga xos tarzda ta’sir ko‘rsatish yo‘lidan bormoqdalar. Ayrim siyosiy kuchlar, diniy mafkuraviy birlashmalar O‘zbekiston aholisining siyosiy ongi, diniy e’tiqodi, ijtimoiy ruhiyatiga, ma’naviy-madaniy saviyasiga ta’sir o‘tkazish orqali o‘z manfaat-maqsadlariga erishishga harakat qilmoqdalar. O‘zbekistonni o‘z siyosiy ta’siriga o‘tkazish, sobiq SSSRni tiklash, postsovet siyosati, islom dunyosini birlashtirish kabi «g‘oya»lar bunday harakatning asosini tashkil etadi.

Mamlakatimizda mustaqillik yillarida bunday salbiy holatlarga qarshi himoya vositalari ishlab chiqilgan. Bu himoya vositalari tizimida milliy istiqlol g‘oyasi alohida o‘ringa va ahamiyatga egadir. Zero, ijtimoiy rivojlanishning hozirgi bosqichida mafkuraviy kurashlar tobora kuchayib bormoqda, geopolitik maqsadlar mafkuraviy siyosat bilan ko‘proq qo‘shilib ketmoqda. Bir tomondan, umuminsoniy qadriyatlar hisoblangan demokratiya, o‘zaro hurmat, ijtimoiy-siyosiy hamkorlik kuchayib bormoqda. Biroq, boshqa tomondan, g‘arazli maqsadlarga erishish harakati, zo‘ravonlik, harbiy kuch ishlatish, mafkuraviy vositalardan foydalanish ham kuchayib bormoqda.

SHunday sharoitda O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga kirib borishi, uning tarkibiy qismi va sub’ektiga aylanishi o‘ta muhimdir. Darahaqiqat, shu o‘rinda qayd etish lozimki, O‘zbekiston o‘zining iqtisodiy, siyosiy nufuzi, imkoniyatlari nuqtai nazardan jahon hamjamiyatida munosib o‘rin egallashga haqlidir. Ma’lumki, O‘zbekiston har doim SHarq va G‘arbga birlashtirib turgan muhim bo‘g‘in hisoblangan. Uning maydoni 447, 4 ming kv. km. bo‘lib, uning g‘arbida Qoraqalpog‘iston Respublikasi, 12 viloyat, 165 qishloq (ovullar) mavjud. Mamlakatimizda hozir 136 millat, elatlar vakillari bo‘lgan 26 millionga yaqin kishi yashaydi. Aholining 60 foiziga yaqinini bolalar, o‘smirlar va 25 yoshga etmagan yigit-qizlar tashkil etadi. Mamlakatimiz qadimdan boy tabiiy resurslarga, hosildor erlar, kuchli iqtisodiy, ilmiy va ma’naviy salohiyatga ega bo‘lgan mamlakatdir.

Mamlakatmizning ichki siyosatida inson, uning xaq-huquqlari, manfaatlarini himoya qilish, fuqarolar uchun munosib turmush sharoiti yaratib berish, ozchilikning ko‘pchilik irodasiga bo‘ysunishi, shu bilan birga, ozchilik fikrining ham ko‘pchilik tomonidan hurmat qilinishi kabi demokratik tamoyillar alohida o‘rin egallaydi. Mamlakatimizning tashqi siyosatida barcha davlatlar bilan teng huquqlilik va o‘zaro manfaatdorlik asosida hamkorlik qilish, ularning ichki ishlariga aralashmaslik, umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik, tinchlik va xavfsizlikni asrab-avaylash, xalqaro huquq me’yorlarning ustuvorligi kabi tamoyillarga amal qiladi¹.

O‘zbekistonning tashqi siyosati uning siyosiy nufuzini ortishiga olib kelmoqda. SHuningdek, mamlakatimiz tashqi siyosatining o‘ziga xos g‘oyaviy-mafkuraviy asoslari ishlab chiqildi. Xususan, bu narsa mamlakat Konstitutsiyasining 17-moddasida o‘z aksini topgan. Unda qayd etilishicha, O‘zbekiston Respublikasi xalqaro munosabatlarning to‘la huquqli sub’ektidir. Uning tashqi siyosati davlatlarning suveren tengligi, kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid qilmaslik, chegaralarning daxlsizligi, nizolarni tinch yo‘l bilan hal etish, boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik qoidalariga va xalqaro huquqning umume’tirof etilgan boshqa qoidalari va normalariga asoslanadi.

Bularning barisi mamlakatimizning jahon hamjamiyatiga ishonchli sherik sifatida kirib borishiga imkon yaratmoqda. O‘zbekistoning jahon xalqaro tinchligi va xavfsizligiga mos bo‘lib tushgan tinchliksevar tashqi siyosati uning jahonda mustaqil davlat sifatida tan olinishini ta’minladi. Bugun mamlakatimiz mustaqilligini dunyodagi 165 nufuzli davlat tan oldi, ularning 120 tasi bilan diplomatik, siyosiy, iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy va madaniy aloqalar o‘rnatildi. Toshkentda 40 ta mamlakatning elchixonasi ochildi, 19 davlatning elchisi O‘zbekistonda o‘rindoshlik yo‘li bilan ishlab turibdi, 88 ta xorijiy vakolatxona, 24 ta hukumatlararo va 13 ta hukumatga qarashli bo‘lmagan tashkilotlar faoliyat ko‘rsatmoqda. Ularning soni tobora ortib bormoqda. Buni ham O‘zbekistonni jahon hamjamiyati tomonidan e’tirof etilishining globallashuvi tarzida olib qarashga asos bo‘ladi.

Xo‘sh, bunday hamkorlik qanday natijalar bermoqda? Eng avvalo, O‘zbekistonning boshqa xorij davlatlari bilan o‘zaro aloqalari yaxshilanishi, ular o‘rtasida g‘oyaviy-mafkuraviy integratsiya kuchayishiga olib kelmoqda. Bunday integratsiya tufayli davlatlarning bir-biri to‘g‘risidagi tasavvurlari ortib, bilimlari kuchaymoqda. Lokal va global muammolarni hal etishda imkoniyatlar kengaymoqda. Bu imkoniyatlar, ayniqsa ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, kommunikatsiya hamda texnik-texnologik soha integratsiyasiga olib kelmoqda.

Qayd etish lozimki, g‘oyaviy-mafkuraviy integratsiyaning kuchayishi O‘zbekiston fuqarolarida sovet mustabid tizimi davrida shakllangan komform dunyoqarashni singdirishda, iqtisodiy va mafkuraviy-ma’naviy boqimandalik kayfiyatini bekor etishda muhim rol o‘ynamoqda. Bunday integratsiya, ayniqsa mustaqillikgacha biz uchun begona bo‘lgan demokratik jamiyatda yashash ko‘nikmasini hosil qilishda yordam bermoqda.

Xullas, har bir davlat va jamiyat o‘ziga xos rivojlanish modellariga ega bo‘lib, ular bir-biridan shakli, mazmuni jihatdan farq qilsa ham, umumiy rivojlanish qonuniyatlarini istisno qilmaydiadi. YA’ni, bir tomondan, bunday umumiylik, insoniyatning ezgu maqsadlari doirasida uyushish, jipslashish manfaatlarini ifodalaydi. Ikkinchi tomondan, milliy taraqqiyotdagi o‘ziga xoslik muayyan davlatning siyosiy tuzimi, iqtisodiy hayoti, madaniy turmushi, g‘oyaviy-mafkuraviy muhiti ta’sirida shakllanadi.«Sodda qilib aytganda, - degan edi Islom Karimov, - muayyan davlat va jamiyat taraqqiyotining har bir bosqichi hayotning o‘zi o‘rtaga qo‘yayotgan shart va talablarning hisobga olinishini taqazo etadi.

Mafkuraviy globallashuvning o‘ziga xos salbiy jihatlari insonni, ayniqsa yoshlarni ma’naviy-ruhiy, mafkuraviy jihatdan tubanlikka boshlovchi g‘oyalarni turli vositalar orqali targ‘ib etishning kommunikatsiyalari, texnologiyalari universallashuvi va globallashuvini ham ifodalaydi. SHuningdek, demokratiyani su’istemol qilish oqibatida axloqsizlik, tubanlik, yovuzlikni targ‘ib etadigan san’at «asarlari» ham tobora ko‘payib borayotganligini esdan chiqarmaslik kerak.

SHunday sharoitda fuqarolar, ayniqsa yoshlarni ana shunday tajovuzkor g‘oyalardan muhofaza qilish juda muhim ahamiyat kasb etadi. g‘oyaviy-mafkuraviy globallashuv tufayli sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan salbiy holatlardan ozod bo‘lish, axborot espansiyasidan qutilish bir davlat yoki bir millat vazifasi emas. Uni o‘zaro hamkorlik va hamjihatlikdagina hal etish mumkin.

Mafkuraviy globallashuv saviyasi past audio va videotasmalar, axloqsizlik, tubanlik va yovuzlikni targ‘ib qiladigan «san’at asarlari»ning ham keng tarqalishiga sabab bo‘lmoqda.G‘oyaviy-mafkuraviy tazyiq va tajovvuzlarning oldini olish uchun esa har bir millat, davlat o‘zining g‘oyaviy-mafkuraviy daxlsizligini ta’sinlaydigan chora-tadbirlarni ko‘rishi zarur bo‘lib qolmoqda. Ana shunday tadbirlar izchil amalga oshirilganda Mafkuraviy jarayonlarning globallashuvi g‘oyaviy qarashlardagi muayyan farqlardan qat’iy nazar, umuminsoniy qadriyatlar, tinchlik g‘oyalariga sodiqlikning kamol topishiga sharoit yaratadi, umuminsoniy sivilizatsiya taraqqiyotining muhim omiliga aylanadi.

Bugun bashariyat taqdirida inson va jamiyatni ozod etishning yangi bosqichi, yalpi yangilanishlar jarayoni amal qila boshlaganligini guvohi bo‘lish mumkin. SHu nuqtai nazardan qaraganda er yuzining turli mintaqalarida milliy-ozodlik va mustaqillik uchun kurash kengayib borayotganligini tarixiy zaruriyat sifatida, ob’ektiv holat deb qarash mumkin. Mazlum xalqlarning erk uchun kurashi asrimizning o‘ziga xos g‘oyasiga aylandi. O‘zga davlatlarga tobe bo‘lib kelgan ko‘plab mamlakatlar birin-ketin mustaqillikka erisha boshladi. Prizident I.Karimov ta’kidlaganidek, «Mustamlakachilik siyosati ijtimoiy hodisa sifatida xalqaro maydonda halokatga mahkum etilgani tobora ayon bo‘la bordi»¹⁷. Bu jarayon esa shubhasiz XX asrning eng asosiy, eng muhim ijtimoiy-siyosiy tamoyili sifatida ajralib turdi.

O‘tmish tarixga nazar solsak, mavjud chegaralarni o‘zgartirish, muayyan hududlarni bosib olish uchun son-sanoqsiz urushlar bo‘lganligini va bu urushlar jarayonida qurol-yarog‘lar ham muntazam takomillashib borganligini guvohi bo‘lamiz. Mazkur urushlar XX asrgacha asosan ko‘proq bir davlat ichida, ikki davlat o‘rtasida yoki nari borganda bir mintaqa doirasida bo‘lishi mumkin edi. To‘g‘ri, aytaylik Aleksandr Makedonskiy, CHingizxonning ulkan davlat barpo etish yoki o‘rta sarlardan boshlab evropalik istilochilarning boshqa qit’alarni zabt etish uchun olib borgan urushlari ko‘lami jihatidan bir-biridan ajralib turadi. Ammo bunday holatlar istisno hodisalar sifatida baholanmog‘i kerakka o‘xshaydi. XX asrda ro‘y bergan ikkita jahon urushida o‘nlab davlatlar, bir necha qit’a mamlakatlari ishtirok etganligini eslasak, bunday xulosa muayyan darajada o‘rinli ekanligiga ishonch hosil qilish mumkin.

Xullas, urush qurollari takomillashib boraveradi. Bugungi kunda insoniyat qo‘lida mavjud bo‘lgan qurol-yarog‘lar butun Er sayyorasini yakson qilishga etadi. Hozirgi zamondagi eng katta xavf-insonlarning qalbi va ongini egallash uchun uzluksiz davom etayotgan mafkuraviy kurashdir.

Prezidentimiz ta’kidlab o‘tganidek, endilikda yadro maydonlarida emas, mafkura maydonlarida bo‘layotgan kurashlar ko‘p narsani hal qiladi¹⁸.

Hozirgi davrda g‘oyaviy-mafkuraviy jarayonlar er yuzini, barcha mintaqa va mamlakatlarni qamrab olmoqda. Bugun bu jarayonlardan biror kishi chetda qolmayapti. Siyosatshunos olimlarimizning ilmiy xulosalari shuni ko‘rsatmoqdaki, hozirgi davrda mafkuraviy jarayonlar quyidagi xususiyatlari bilan ajralib turadi:

Birinchi. Integratsiyalashish bo‘lib, bunda demokratiyalashish va milliy chegara doirasida qolib ketmaslik muhim hisoblanadi.

Ikkinchi. Globallashish xususiyati. U insonparvarlashish va jamiyat hayotining hamma sohalariga ta’sir ko‘rsatishda ifodalanadi.

Uchinchi. Differetsiyalashish xususiyati. U siyosiylashish va inson umrining barcha bosqichlariga umumiy ta’sir ko‘rsatishda ko‘zga tashlanadi.

Mafkuraviy jarayonlarni globallashtiruvchi va universallashtiruvchi omillar:

1. 
   Iqtisodiy munosabat va aloqalarning kuchayishi
   
2. 
   ijtimoiy-siyosiy munosabatlarning kengayishi
   
3. 
   Axborot va aloqa kommunikatsiyalarining taraqqiyoti
   
4. 
   Ma’naviy munosabatlar va madaniy aloqalar ko‘lamining ortishi
   
5. 
   fundamental ilmiy kashfiyotlar va fan yutuqlarining ko‘payishi
   
6. 
   Texnik va texnologik yutuqlarning o‘sishi.
   

Bugungi dunyoda misilsiz ilmiy kashfiyotlar, ulkan texnikaviy imkoniyatlar, universal texnologiyalar, axborot tarqatishning globallashuvi, ya’ni ularning butun kurash zaminini qamrab olish jarayoni shiddat bilan bormoqda. Bu jarayonlar jahon taraqqiyotining muhim xususiyati ekanini e’tirof etgan holda, ularning kuchli mafkuraviy ta’sir vositasi ekaninni ham unutmasligimiz darkor.