Toshkent farmatsevtika instituti farmatsevtik kimyo kafedrasi farmatsevtik kimyo fanidan masalalar to

3.1. Refraktometrik tahlil usuli 
Refraktometrik  usul  eritma  va  moddaning  nur  sindirish  ko’rsatkichini 
aniqlashga  asoslangan.  Nur  sindirish  ko’rsatkichi  agar  ular  zichligi  bilan 
farqlansa  nurning  havoda  tarqalish  tezligi  nur  bir  muhitdan  ikkinchi  muhitga 
o’tishi  aniqlanadi.  Nur  sindirish  ko’rsatkichi  -  bu  tushish  burchagi  sinusining 
(α
1
)  va sinish burchagining  (α
2
)  yoki nurning havodagi tarqalish  tezligining  bir 
muhitdan (υ
1
) va boshqa muhitga tarqalishi bilan aniqlanadigan o’lchami  
1
1
2
2
sin
,
sin
V
n
V




 
Eritmaning  nur  sindirish  ko’rsatkichi  moddaning  tabiatiga,  erituvchining 
tabiatiga,  harorat,  erituvchi  moddaning  kontsentratsiyasiga  to’lqin  uzunligiga 

---

128 
 
bog’liq.  Refraktometriya  ko’pincha  prizma  yordamida  to’lqin  uzunligini  tabiiy 
yoki elektr nuridan ajratishda qo’llaniladi.  
Eritmaning  nur  sindirish  ko’rsatkichining  kontsentratsiyaga  bog’liqligi 
individual moddalarni yo'li bilan o'rnatiladi va bu bog'liq quydagicha:  
0
;
n
n
FC
 
  
 
0
,
F
F
KC


 (3,2) 
Bunda: n – eritmaning nur sindirish ko’rsatkichi;  
- erituvchining nur sindirish ko’rsatkichi bir xil haroratda; 
F-  kontsentratsiyaning  1%  oshishidagi  nur  sindirish  ko’rsatkichinig 
o’shishiga teng omil;  
- boshlang’ish omil yoki suvnig nur sindirish ko’rsatkishing 1% modda 
eritmasiga o’tishdagi nur sindirish ko’rsatkichiga teng omil; 
K  -  kontsentratsiya  o’zgarishidan  F-  omil  o’zgarishini  ifodalovchi  doimiy 
koeffisent. 
Eritma  kontsentratsiyasini  aniqlash  usuliga  bog’liq  nur  sindirish 
ko’rsatkichini ajrata bilish lozim.  
Eritmaning  og’irlik  –  hajm  kontsentratsiyasi  omili  doimi  ahamiyatga  ega 
bo’lib,  og’irlik  –  kontsentratsiyaning  eritmalar  uchun  konsentrasiya  o’zgarishi 
bilan o’zgaradi.  
Eritmaning  og’irlik-  hajm  kontsentratsiya  omilini  hisoblashda  berilgan 
moddaning  har  xil  konsentrasiyali  eritmasining  nur  sindirish  ko’rsatkichini 
aniqlab,  olingan  har  bir  natija  va  erituvchining  nur  sindirish  ko’rsatkichining 
tegishli  kontsentratsiyasi  farqiga  ega  bo’ladi.  O’lingan  natijalarni  qo’shib 
ishlatilgan eritmalar soniga bo’linadi.