Toshkent farmatsevtika instituti farmatsevtik kimyo kafedrasi farmatsevtik kimyo fanidan masalalar to

 
Masalan:  kofein  benzoat  natriyning  og’irlik  –  hajm  kontsentratsiyasi 
uchun nur sinidrish ko’rsatkichi omilini hisoblang. 
 
Yechimi:  Kofein  benzoat  natriyning  seriyali  eritmasini  tayyorlash, 
masalan:  1,0  ;  5,0;  15,0;  25,0;  30,0  %  (C)  har  bir  eritmaning  va  suvning  nur 
sindirish ko’rsatkichi refraktometriyada aniqlanadi.  

---

129 
 
Sindirish ko’rsatkichi omili quydagi formulada hisoblanadi;  
0
i
i
n
n
F
C


 (3.3) 
Shunday  qilib,  og’irlik,  hajm  kontsentratsiyali  kofein  benzoat  natriyning 
sindirish ko’rsatgishi omili 900192. 
 Og’irlik kontsentratsiyali eritma uchun sindirish ko’rsatkichi omili har xil 
kontsentratsiya uchun quydagi formulada aniqlanadi:  
1
0
F
F
KC


 (3.4) 
bunda:  
; 
- berilgan konsentrasiya uchun tegishli omil va boshlang’ich omil. 
R- konsentrasiyaning 1% o’zgarishidan o’rtiqcha sindirish ko’rsatkichining 
oshishi. 
- eritmaning massa bo’yicha berilgan konsentrasiyasi. 
Jadval 3.1 
Kofein benzoat natiriyning og’irlik – hajm konsentrasiyali eritmasinig nur 
sindirish ko’rsatkich omilini hisoblash. 
% 
 
 
1% (
) nisbatan 
sindirish 
ko’rsatkish omili 
hisobi 
 
1,0 
1,3349 
0,00190 
0,00190:1=0,00190 
0,00192 
5,0 
1,3427 
0,00970 
0,00970:5=0,00194 
15,0 
1,3620 
0,02900 
0,02900:5=0,00193 
25,0 
1,3812 
0,04820 
0,04820:5=0,00192 
30,0 
1,3906 
0,00576 
0,05760:5=0,00192 
 
Bo’shlang’ish  omilni  hisoblashda  har  xil  og’irlik  kontsentratsiyali  eritma 
seriyasini  tayyorlaydi,  har  bir  eritmaning  sindirish  ko’rsatkichini  aniqlab, 
kontsentratsiya o’zgarishidagi sindirish ko’rsatkishining o’tishi hisoblanadi. 

---

130 
 
 (3.5) 
Bunda: 
- suvning sindirish ko’rsatgichi. 
 Ikkinchi hosila (K) olingan natijasini (
 ) bo’shlang’ish omilini hisoblash 
uchun quydagi formula bo’yicha qo’llaniladi; 
0
,
i
F
F
KC


(3.6) 
Simvollarning manosi yuqorida berilgan. 
 
Jadval 3.2 
Boshlangich omil va ikkinchi sindirish ko’rsatkichini kaliy bromid og’irlik 
kontsentratsiyasi bo’yicha hisobi 
C
i
,% 
n
i
 
C
i
 – C
0
 
E
i
 
E
i
 – E
0
  
0
0
i
i
i
E
E
K
C
C



 
K
K
n


 
4,90 (C
0
)  1,3391 
 
0,00124 (E
0
) 
 
 
 
 
 
5,1·10
-6
 
5,94 
1,3404 
1,04 
0,00125 
0,00001 
 
6,94 
1,3417 
2,04 
0,00125 
0,00001 
0,0000049 
8,74 
1,3440 
3,84 
0,00126 
0,00002 
0,0000052 
9,84 
1,3455 
4,94 
0,00127 
0,00003 
0,0000061 
11,03 
1,3470 
6,03 
0,00127 
0,00003 
0,0000049 
14,80 
1,3521 
9,90 
0,00129 
0,00005 
0,0000051 
19,85 
1,3590 
14,95 
0,00131 
0,00007 
0,0000045 
 
(F
0
)
1
 =0,00124 -0,0000051·4,90=0,001215 
(F
0
)
2
= 0,00125 – 0,0000051·5,94= 0,001245 
(F
0
)
3
= 0,00127 – 0,0000051·9,84=0,001220 
………………………………………………… 
(F
0
)
i
 = 0,00128 – 0,0000051*11,86 = 0,001220 
0
0
(
)
0, 009744
0, 001218
000122
8
i
F
F
n





 

---

131 
 
Kaliy  bromidning  og’irlik  kontsentrartsiyali  eritmasining  sindirish 
ko’rsatkichi omilini hisoblang. 
Yechim: F = F
0
+ KC = 0,00122 + 0,0000051·6= 0,00125  
 F = F
0
+ KC= 0,00122 + 0,0000051·12 = 0,00128 
Refraktometrik metod boshqa miqdoriy tahlil usullariga nisbatan bir qadar 
ustunliklarga  ega:  osonlik  va ishlash  tezligi  amaliy  maqsadlar uchun  yetarlicha 
aniqligi,  preparatdan  ozgina  miqdorda  ishlatilishi  titr  eritmalari  va  reaktivlarini 
ishlatishga zaruriyat yo’qligidir. 
Haroratga  amal  qilib  tekshirilayotgan  eritma,  suv  va  refraktometrik 
prizmasining bir xil haroratda bolishi refraktometrik metodning aniq natijalarga 
ega bo’lishiga yordam beradi. 
Shuning  uchun  ham  tekshirilayotgan  eritma  va  ishlatish  eritma  va 
ishlatilayotgan  eritma  (suv,  etanol  va  boshqalar)  refraktometr  atrofida  harorat 
tenglashishiga qarab 30 daqiqa turishi kerak. 
Miqdoriy 
tahlilda 
aniqroq 
natijalarga 
refraktometrik 
usulda 
komponentlarning kontsentratsiyasi 5-10 % orlig’ida bo’lganida erishiladi.