Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

Ygmshoq dori shakllaridan dori moddasining ajralib chiqishi 
Ygmshoq dori shakllaridan dori moddasining ajralib chiqishini baholashda asosdan 
(masalan, surtmalarda) dori vositasini ajralib chiqishi qobiliyatiga asosida aniqlanadi. Bugungi 
kunda asoslardan dori vositasining ajralib chiqish tezligini o‗rganadigan bir qator usullar ishlab 
chiqib amaliyotga taqdim etilgan. Bu usullarning hammasini quyidagi guruhlarga bo‗lish 
mumkin: 
- fizik-kimyoviy va mikrobiologik tadqiqotlarga asoslangan, in vitro tajribalari;
- tirik va ajratib olingan organizmlarda olib boriladigan biologik usul
in vivo tajribalari;
Ammo biologik usulda doim ham aniqlash sharoitlari mavjud emas, shuning uchun 
taqqosiy tajribalarda in vitro tajribalaridan foydalaniladi. Olingan natijalarni taqqoslash uchun 
tajribalarda doimiy haroratni ushlab turish, bir xil tajriba muhitini, dori moddasining bir xil 
konsentratsiyasini, bir xil sharoitda tayyorlangan namunalardan foydalanish talab etiladi. 
1. Fizik-kimyoviy va mikrobiologik usullar 
 
Bu guruh usullarga agar plastinkali usulni aytish mumkin. Bu usulning mohiyati 
quyidagida namoyon bo‗ladi: ozgina miqdor surtma reaktiv saqlovchi agar geliga surtiladi. 
Bunda dori moddasi bilan rangli birikma hosil qiladi. Dori moddasining gelga diffuziyasi 
natijasida gelning bo‗yalgan qismi kattalashadi. Bu qismning o‗sishi bilan dori moddasining 
surtmadan ajralib chiqish tezligini aniqlash mumkin bo‗ladi. Tajribani o‗tkazishni osonlashtirish 
maqsadida difundirlaydigan modda sifatida bo‗yoqdan foydalanish yaxshi samara beradi. Agar 
modda flyuoressiya xossasiga ega bo‗lsa, uni identifikatsiya qilishda flyuoretsensiya dastgohidan 
foydalanish mumkin bo‗ladi. 
Agarda dori moddasi antiseptik yoki bakteritsid xossaga ega bo‗lsa, avvalgi identifikatsiya 
usullardan farq qiladigan 
mikrobiologik test
ishlatiladi. Ma‘lum miqdordagi surtma agarda 
qilingan standart mikrorganizm saqlaydigan muhit (kultura) silindrik tirshiqqa surtiladi. 

---

62 
Mikroorganizmlar ozuqa muhitida dori moddasining ajralishi 9diffuziya bo‗lishi) joyida 
o‗smaydi yoki o‗sishi sekinlashadi yoki o‗ladi.
SHunday qilib, surtma atrofida mikrorganizmlarning o‗sishi sekinlashish qismi paydo 
bo‗ladi. Bu qismning diametri va kengligi surtma asosidan dori moddasining ajralib chiqish 
tezligini harakterlaydi. U inkubatsiya davrining 24 yoki 48 soatidan so‗ng agarli Petri 
kosachasida (37°S) o‗lchanadi. Bu qismni aniqlash vaqti moddaning diffuziya tezligiga bog‗liq 
bo‗ladi. 
Dori moddasini diffuziya qiluvchi surtma asosi to‗g‗ridan-to‗g‗ri muhit (eritma bilan, gel 
bilan va boshq) bilan kontaktda bo‗lsa, ko‗p hollarda