Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

11 - Ma’ruza 
Dori vositalarining o‘zaro ta’siri hamda uning biosamaradorlikka ko‘rsatgan ta’siri 
Reja: 
1.
 
Dori vositalarining
 
o‘zaro ta’siri haqida
 
2.
 
Miqdor va sifat ko‘rsatkichlari  
3.
 
Dori vositalarining o‘zaro ta’siri 
 
Asosiy matn 
    Dori  vositalarining  bunday  o‘zaro  ta’siri  deganda  bir  dori  vositasining  miqdor  va  sifat 
ko‘rsatkichlarini  boshqa  dori  vositasi  ta’sirida  o‘zgarishi  tushuniladi.  Shuni  ham  unutmaslik 
kerakki,  indiferent  deb hisoblanadigan moddalar  ham  u  yoki  bu ko‘rinishda dori vositasiga  o‘z 
ta’sirini  ko‘rsatadi  va  uning  biologik  samaradorligiga  ta’sir  etadi.  Dori  vositalarining  o‘zi  ham 
o‘z-o‘zi  bilan  ta’sirga  kirishishi  mumkin.  Agar  dori  vositasi  qayta  qabul  qilinsa  metabolizmi 
tezroq kechishi mumkin.  
       Masalan,  bunday  dori  preparatlariga  barbituratlarni  kirgizish  mumkin.  Klinik  amaliyotda 
dorilarning  o‘zaro  ta’siri  holatini  quyidagi  sabablarga  ko‘ra  yuzaga  kelishini  hisobga  olish 
kerak:- kasalxonaga yotqizilgan patsient (bemor) shifoxonada bo‘lishi davrida bir qator dorilarni 
qabul  qiladi  (ba’zida  ularning  soni  40  tagacha  yetadi!);-ko‘p  tayyor  dori  preparatlarining 
tarkibida bir nechta dori vositasi bo‘ladi; 
-ambulatoriya  sharoitida  davolanadigan  bemorlarning  ko‘pchiligi  yumshatuvchi  (surgi), 
analgetiklar,  uyqu  dorilari  kabilarni  qabul  qiladi;  shifokor  bular  haqida  faqatgina  dorilar 
anamnezini sinchiklab o‘rgangandagina biladi; 
-ba’zi bemorlar bir vaqtning o‘zida bir necha shifokor maslahatida bo‘ladilar va boshqa shifokor 
tavsiya etgan dori vositalari haqida axborot bermaydilar; 
-  katta  yoshdagi  bemorlar  bir  vaqtda  bir  necha  kasallikni  boshidan  kechirishi  mumkin  va  bir 
necha dori vositalarini qabul qilishi shart bo‘ladi. 
Dori  vositalarining  o‘zaro  ta’sirida  1-10%  gacha  holatlarda  zaharlanish  bo‘ladi.  Ammo  ko‘p 
hollarda dori vositalarining biologik samaradorligi boshqa dori vositasi ta’sirida kamayishi holati 
katta ekanligi kuzatiladi. Dori vositalarining o‘zaro ta’siri kattadek ko‘rinsada ular quyidagi uch 
xil  o‘zaro  ta’sirga  bo‘linadi:-farmatsevtik-farmakokinetik-farmakodinamik  ya’ni,Farmatsevtik 
o‘zaro  ta’sir,  Farmakokinetik  o‘zaro  ta’sir,  Farmakodinamik  o‘zaro  ta’sir,  Fiziologik  o‘zaro 
ta’sir.  Dori  vositalarining  o‘zaro  farmatsevtik  ta’siri  organizmdan  tashqarida  ro‘y  beradi.  Juda 

---

35 
 
ko‘p  hollarda  bu  ta’sir  maqsadga  muvofiq  emas,  ularni  bir-biriga  mos  kelmaslik  deyiladi. 
Bunday  o‘zaro  ta’sirni  oldini  olish  farmatsevtning  professional  vazifasi  hisoblanadi.  Shunday 
holatlarni keltirib chiqaruvchi quyidagi sabablarni ko‘rishimiz mumkin: 
-
bir  dori  turiga  kirgan  dori  vositasi  va  indiferent  moddalarning  dori  preparatini  to‘g‘ri 
saqlamaslik,  ya’ni tashqi muhit  ta’sirida (harorat,  yorug‘lik,namlik  va h.k.)  o‘zgarishiga e’tibor 
bermaslik; 
bir necha dori vositasini bir shpritsga solish; 
- turg‘un bo‘lmagan infuzion eritmalar; 
-  flakon,  shprits,  infuziya  uchun  sistemalarning  (plastmassadan  yasalgan)  yuzasida  dori 
vositasining adsorbsiyasi 
Dori  vositalari    so‘rilish  jarayonida,  transportirovkasida,  biotransformatsiyasida  va 
organizmdan  chiqarib  yuborilishida  o‘zaro  ta’sirga  uchrashi  mumkin.  Buning  natijasida  qon 
plazmasida  dori  vositasi