Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

7- Ma’ruza
 
Dori vositalarning biologik samaradorligi 
Reja: 
1.
 
Biosamaradorlik (BS)  tushunchasi 
2.
 
Dorilar biologik samaradorligining asosiy ko‘rsatkichlari 
3.
 
Dorilarning biologik samaradorligiga ta’sir etuvchi omillar 
4.
 
Dori preparatlarini qo‘llash usulining biologik samaradorlikka ta’siri 

---

27 
 
Asosiy matn 
Biosamaradorlik (BS) 
- dorining peroral, in’eksiya orqali, ingalyasion va boshqa yo‘llar 
bilan  organizmga  yuborilganda  qon  oqimiga  tushgan  dori  vositasining  bir  qismidir.  Bilamizki, 
qon  tomiriga  yuborilganda  BS  vosita  100%  ,  boshqa  yo‘llar  bilan  (peroral,  rektal,  mushak 
orasiga  va  boshq.)  nisbatan  kam  va  deyarli  ko‘p  hollarda  100%  bo‘lmagan  qismi  qon  oqimiga 
tushadi. 
Dori vositalarining biologik ta’siri asosan ularning qon aylanish tizimiga, spetsefik ta’sir 
ko‘rsatishi  lozim  bo‘lgan  organ  va  to‘qimaga  tushishi  xossalari  darajasi  bilan  aniqlanadi.  Bu 
preparatlarning  biologik  samaradorligi  haqida  tushuncha  beradi.  Ko‘p  hollarda  bir  xil  nomdagi 
va  bir  xil  dozadagi  dori  vositasining  biosamaradorligining  turlicha  bo‘lishi  biosamaradorlik  va 
terapevtik  faollik  orasidagi  bog‘liqlikni  bildiradi.  BJSS  jamiyatining  yo‘riqnomasi  asosida 
biologik samaradorlikning me’yori (foizlarda) so‘rilgan dori vositasining miqdori, berilgan dori 
turidagi (A), xuddi shu dozada ammo standart dori turida (B), berilgan dori vositasining so‘rilish 
miqdoriga nisbati hisoblanadi, ya’ni BS=(A:B)∙100.  
Ko‘p  hollarda  dori  vositalarining  biologik  samaradorligini  standart  va  o‘rganilayotgan 
dori  turini  qon  plazmasidagi  miqdorini  nisbiy  o‘rganish  yo‘li  bilan  aniqlanadi.  Agarda  100% 
biologik  samaradorlikni  namoyon  qiluvchi  standart  dori  turi  sifatida  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  qon 
tomiriga  yuborish  mumkin  bo‘lgan  dori  shaklidan  (vena  ichiga  yuboriladigan  in’eksion  dori 
turlari, infuziyalar) foydalanilsa, absolyut biosamaradorlikni (ABS) aniqlash mumkin bo‘ladi. 
Sruningdek  nisbiy  biosamaradorlik  (NBS)  ham  asosiy  ko‘rsatkichlardan  hisoblanadi.  U 
nazorat  uchun  olingan  va  tadqiqot  olib  borilayotgan  dori  moddasining  bir-biriga  nisbatan 
so‘rilish darajasini xarakterlaydi. NBS ishlab chiqarish texnologiyasi o‘zgarganda turli seriyalar 
uchun  va  turli  firmalarda  ishlab  chiqarilgan  dori  preparatlarida  aniqlanadi.Odatda,  NBS  dori 
preparatini bir xil usulda organizmga kiritilishida aniqlanadi. Ba’zan esa NBS dori preparati turli 
yo‘l bilan yuborilganda ham o‘rganiladi. NBSni aniqlashda dori moddasini bir marotaba yoki bir 
necha  marotaba  yuborib  uning  qondagi  yoki  peshobdagi  miqdori  natijalaridan  foydalanib 
aniqlanadi. 
Sruningdek,  NBS  qon  tomirlariga  yuborilmaydigan  bir  nomdagi  ikkita  turli  dori 
preparatlarining biologik samaradorligini qiyosiy baholash maqsadida ham qo‘llaniladi. 
Peroral  yuborilgan  asosan  jigarda  metabolizmga  uchraydigan  dori  preparatlari  uchun 
umumiy biosamaradorlik
 tushunchasi qo‘llaniladi. Umumiy biosamaradorlik – qabul qilingan va 
so‘rilish  jarayonida  yuqori  metabolizmga  uchragan  (“ta’sirli  birlamchi  o‘tish”)  o‘zgarmagan 
holda,  hamda  metabolit  holida  qon  oqimiga  tushgan  preparat  dozasining  bir  qismidir.
 
Dori 
preparatlarining biologik samaradorligini o‘rganishda quyidagi parametrlar asosiy hisoblanadi: 

 
dori vositasining qondagi maksimum (pik) konsentratsiyasi; 

 
maksimal konsentratsiyaga etish vaqti; 

 
egri  chiziqli  yuza  ostida  plazmadagi  yoki  qon  zardobidagi  dori  vositasining 
konsentratsiyasini vaqt davomida o‘zgarishi;