Toshkent farmatsevtika instituti analitik kimyo kafedrasi

4.Vaziyatli masalalar:

1. 
   Taqribiy konsentratsiyali titrant va aniq konsentratsiyali standart eritmalarni tayyorlashda ishlatiladigan o’lchov idishlarini nomlarini yozing.
   
2. 
   pH=7, 9 va 11 qiymatlarida fenolftalein indikatorining rangi qanaqa bo’ladi?
   
3. 
   Sulfat kislotasining o’yuvchi natriy bo’yicha muvofiqlik titrini hisoblash formulasi.
   

5.Talabalar bilimini tekshirish uchun savollar:

1. 
   Indikatorning rang o’zgarishi oralig’I va t itrlash ko’rsatkichi.
   
2. 
   Titrlash sakramasida ekvivalent nuqta qayerda joylashgan?
   
3. 
   Indikator tanlash qoidasi?
   
4. 
   Titrlash egri chizig’ini tuzishdan maqsad nima?
   

6.Test topshiriqlari

1.Aniqlanuvchi modda bo‘yicha titrning ma’nosi nima?

A. 1dm³ eritma tarkibidagi mollar soni

B. 1dm³ eritma tarkibidagi modda massasini gramm miqdori

C. 1sm³ eritmada moddani ekvivalent soni

D.1sm³ titrant bilan reaksiyaga kirishadigan aniqlanuvchi moddani gramm miqdori

E. 100 gramm eritmadagi moddani gramm massasi

2.Titrlashni oxirgi nuqtasi

A. Tanlangan indikatorda titrlashni tugallangandagi pH qiymati

B. Indikator rangini sezgilarli o‘zgargandagina pH qiymati

C. Titrlashdagi aniqlanuvchi moddaga titrantni miqdorini ekvivalent kelgan holati

D. Titrlashdagi eritma pH=7 bo‘lgan holati

E. Indikatorni TK (titrlash ko‘rsatkichi)ni o‘zgargan holati

3.Titrlash sakramasi titrlashni qaysi holatiga mos keladi?

A.Ekvivalent nuqta yaqinida eritma pH -ini keskin o‘zgarishi

B.Titrlash jarayonida pH ni o‘zgarishini grafik ifodasi

C.0,1% moddani titrlanmay qolishi

D.0,1% moddani o‘tkazib titrlash

E. Ekvivalent nuqta yaqinida indikator rangini keskin o‘zgarishi

4. NH₄C1 miqdorini aniqlash uchun qaysi titrantlardan

foydalaniladi?

1.NaOH 2.HCl 3.KOH 4.H₂SO₄ 5.H₂C₂O₄ · 2H₂O

A.2,4 B.2,5 C.3,4 D.1,5 E.1,3

5.NH₄OH ni xlorid kislotasi bilan indikator fenolftalein pT=9 ishtirokida titrlaganda qanday xatolik kelib chiqadi? Ekvivalent nuqtada pH=4,7

A. Vodorod (proton) B. Gidroksil C. Kislota

D. Xatolik bo‘lmaydi E. Asos

6.Eritmadagi Na₂CO₃ni aniqlashda qaysi indikatordan foydalaniladi? Ekvivalent nuqtada pH=4

1. Fenolftalein pT=9 2. Metil oranj pT=4 3.Timol ko‘ki pT=8 4. Metil sariq pT=3,2 5.Kristallik ko‘ki pT=1,8

A. 2,4 B. 2,3,5 C. 1,5 D.2,4,5 E.1,2

7. Indikatorning vodorod (proton) xatoligi qaysi holatda ro‘y beradi?

A. Kuchs iz kislota titrlanmasdan qolganda

B. Ishkor titrlanmasdan qolgandi

C. Kuchli kislota chala titrlansa yoki asosi o‘tkazib titrlanganda

D. Kislotani o‘tkazib titrlanganda

E. Kuchsiz asosni titrlanmasdan qolganda

8.H₂C₂O₄^. 2H₂O ni normalligini aniq tortim (g) bo‘yicha hisoblash formulasini ko‘rsating?

A. N= B. N= C. N=D. N= E. N=

9. Quyidagi reaksiya bo‘yicha burani gramm ekvivalentini aniqlang?

Na₂B₄O₇+2HCl+5H₂O2NaCl+4H₃BO₃

1. 
   E= B. E= C. E=
   

D. E= E. E=M

10. Qo‘llanadigan reaksiya turiga ko‘ra titrimetriya necha xil turi mavjud?

A.2 B.3 C.4 D.5 E.6

7.Laboratoriya ishlarini qadamma-qadam bajarish tartibi

Zarur asbob va reaktivlar:

1.Reaktivlar:

1. 
   Oksalat kislotasining 0,1 normalli standart eritmasi
   
2. 
   Konsentrlangan sulfat kislota
   
3. 
   Konsentrlangan natriy ishqor
   
4. 
   Fenolftalein
   
5. 
   Metiloranj
   

2.Tarozi va idishlar:

1. 
   Voronka, silindr va byuretka v = 25 sm³
   
2. 
   Titrlash kolbasi
   
3. 
   Mor yoki darajali pipetka v = 10 sm³
   
4. 
   Shisha idish W=500 sm³
   

1-laboratoriya ishi.

I.Alkalimetrik titrlash uchun 200 sm³ 0,1 N NaOH eritmasini tayyorlash

6. 
   Quruq ishqor standart modda talablariga javob bermasligi (havodan СO₂ gazi yoki namlikni yutib, massasi o’zgarib qolishi) sababli uning eritmasini aniq tortim bo’yicha tayyorlab bo’lmaydi.
   
7. 
   Shuning uchun ishqorni titrant eritmasi, zichligi areometrda aniqlanadi.
   
8. 
   Tegishli foiz konsentratsiyasi jadvaldan olinadi.
   
9. 
   Konsentrik eritmasini suyultirib tayyorlanadi.
   
10. 
    Buning uchun avval konsentrik eritmaning “tortimi”- kerakli xajmi (3) formula asosida
    

V_NaOH = 0,1·40·200·100 /1000·p·%

V_%H2O=200 - V_%NaOH
hisoblanadi.

4. 
   Hisoblangan hajmdagi ishqorning konsentrik eritmasi silindrda o’lchanadi.
   
5. 
   Qopqoqli toza shisha idishga quyiladi.
   
6. 
   Kerakli hajmdagi suv silindrda o’lchanadi.
   
7. 
   Ishqor eritmasiga qo’shib, chayqatiladi.
   

Tayyorlangan eritmaning konsentartsiyasi taqriban 0,1 gramm ekvivalent/litr.
2-Laboratoriya ishi.Atsidimetrik titrlash uchun100 sm³ 0,1 N H₂SO₄ eritmasini tayyorlash

2.1. Konsentrik sulfat kislota (suvga o’ch) gigroskopik, standart modda talablariga javob bermasligi sababli, uning eritmasi ham ishqor eritmasi kabi tayyorlanadi:

V_%H2SO4 = 0,1·100·49·100/1000·p·%(sm³)

V_%H2O=100- V%_H2SO4(sm³)

2.2. Dastlabki eritmaning zichligi areometrda o’lchanadi.

2.3. Tegishli konsentratsiyasi jadvaldan olinadi.

2.4. Yuqoridagi formula asosida kislota va suvning kerakli hajmi xisoblanadi.

2.5.V_H2O=100-V_%sm³ suv silinrda o’lchanadi.

2.6. Tayyorlangan shisha idishga solinadi.

2.7. Hisoblangan kislota hajmi qo’shiladi, aralashtiriladi.

Mashg’ulot-21

Mavzu: Nazorat eritma tarkibidagi H₂SO₄ va H₃BO₃ massalarni aniqlash. Masalalar yechish.

Tarqatma qo’llanma tarkibi:

1. 
   Tarqatma qo’llanma maqsadi.
   
2. 
   Mavzuning ahamiyati.
   
3. 
   Laboratoriya mashg‘ulot mavzusini yoritishda qo’llaniladigan pedagogik texnologiyalar.
   
4. 
   Vaziyatli masalalar.
   
5. 
   Talabalar bilimini tekshirish uchun savollar.
   
6. 
   Test topshiriqlari.
   
7. 
   Laboratoriya ishlarini qadamma-qadam bajarish tartibi.
   

1. 
   Mashg’ulotning maqsadi:
   

Titrlashning kislota-asos usulida aralashmadag ikislotalarning massalarini aniqlash va tekshirishda indikatorlarni tanlay olish

2.Mavzuning ahamiyati: mashg’ulotdan orttirilgan nazariy bilim va amaliy ko’nikmalar quyidagi mavzularni o’zlashtirish uchun zarur:

Neytrallas husuli Nazora teritmasidagi karbonat va bikarbonat tuzlari aralashmasining miqdoriy tahlili. Dorivor preparatlar sifatida ishlatiladigan xlorid, sulfat, borat va ko’pchili organik kislota eritmalarini miqdoriy tahlil qilishda

Uskunaviy usullar: miqdoriy tahlilning elektrokimyoviy titrlash usullari

Maxsus fanlar bilan bog’lanish:

Farmatsevtik kimyo: dori moddalarning miqdoriy tahlili (NaHCO₃, bor birikmalari)

Toksikologik kimyo: kimyoviy-toksikologik tadqiqotlarda kislota miqdorini aniqlash

3.Laboratoriya mashg‘ulot mavzusini yoritishda “INSERT” jadvali pedagogik texnologiya usullaridan foydalaniladi.

V	+	–	?
Nazorat eritmasidagi sulfat va borat kislotalari massasi alkalimetrik titrlash usulida aniqlanadi.	Borat kislotasi eng kuchsiz (K=5,7·10^-10) anorganik kislotalardan bo’lib, ishqor bilan har qanday indikator ishtirokida ham titrlab bo’lmaydi.	Sulfat kislota massasini aniqlashda pT si 4-10 oralig’ida bo’lgan indikatorlardan foydalanish mumkin.	H3BO3 eritmasig titrlashdan avval mannit, glyukoza yoki glitserin qo’shiladi.