Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

9.7-rasm.  Oligopolistik bozordagi narxning shakllanishida talab egri 

chizig(ining «sinishi»

Rasmdan  ko‘rinadiki,  dastlab  oligopolist  firmaning  mahsulotiga 

talab  egri  chizig‘i  D

j

D

j

 ko‘rinishida  bo‘lib,  R0  narx  darajasida  Q0 

sotish hajmini ta’minlar edi.  Oligopolist firma o‘z tovari  narxini  R,

267

---

darajaga  pasaytirishi  talabni  o‘stirib,  mahsulot  hajmini  Q,  ga  qadar 

oshirishi  ko‘zda  tutilar  edi.  Biroq,  boshqa  oligopolistlaming  «erga- 

shish» xatti-harakatini tutishi, ya’ni ulaming ham o‘z tovarlari narxi- 

ni pasaytirishi natijasida talab egri chizig‘ining «sinishi» ro‘y berib, 

u  endi  D

j

ED2  ko‘rinishini  oladi.  Oqibatda  sotish  hajmi  oldingi  Q0 

darajasida  qolgani holda tovaming  narxi  pasayib,  oligopolistlar  o‘z 

foydalarining ma’lum bir qismini yo‘qotadilar.

Oligopolist firma o‘z tovari narxini R0 dan R2 ga oshirgan taqdirda 

qolgan oligopolistlar «inkor etish» xatti-harakatini  qo‘llashlari  nati­

jasida talab  egri  chizig‘i yana «sinadi».  Oldingi  D

j

D

j

  ko‘rinishdagi 

talab egri chizig‘i endi D3EDj ko'rinishini oladi. Agar boshqa oligo­

polistlar ham o‘z tovarlari narxini oshirganlarida, mazkur oligopolist- 

firmaning tovariga bo‘lgan talab hajmi  Q2ga qadar qisqarishi  lozim 

bo‘Isa,  bunday xatti-harakatning amalga oshirilmasligi natijasida bu 

qisqarish  Q3  ga  qadar  davom  etadi,  ya’ni  bozordagi  sotish  hajmini 

yo‘qotish  darajasi  oshib  ketadi.  Yuqoridagi  fikr-mulohazalardan 

ko‘rinadiki,  oligopoliya  sharoitida  ishlab  chiqaruvchilar  narxni 

ko‘proq o‘zaro kelishish orqali belgilashga harakat qiladilar.

0 ‘z mahsulotlariga bozor narxini o‘matishda oligopolistlar tomon­

idan  «narx  bo‘yicha  yetakchilik»  xatti-harakati  keng  qo‘llaniladi. 

Bu xatti-harakat narx vositasida raqobatlashuvni  inkor etib,  mazkur 

tarmoqqa  kiruvchi  barcha  oligopolist  firmalaming  narxni  shakllan­

tirish va uni o‘zgartirishda yetakchi oligopolist firmaga ergashishla- 

rini taqozo etadi. Odatda tarmoqdagi eng yirik firma yetakchi sifatida 

maydonga  tushadi.  Narx bo‘yicha yetakchi  firma boshqalarga  qara- 

ganda  iqtisodiy jihatdan  ancha  ustun  bo‘lsada,  u  o‘zining  xatti-ha­

rakatini  faqat  narx jihatdan  tazyiq  o‘tkazish  asosida  amalga  oshira 

olmaydi. Narxni  shakllantirishda yetakchi -  firma boshqa ergashuv- 

chi-firmalaming ham manfaatlarini e’tiborga olmog‘i lozim. Bu man- 

faatlar ulaming xarajatlarini qoplash, me’yordagi foydani ta’minlash, 

mahsulotlarini sotishga sharoit yaratish kabi holatlar orqali namoyon 

bo‘ladi.  Agar  talab  yoki  ishlab  chiqarish  xarajatlarining  o‘zgarishi 

natijasida bozor narxi oligopolistik kelishuv doirasidagi firmalaming 

manfaatlariga muvofiq kelmay qolsa, yetakchi firma darhol narxlarni 

o‘zgartirishi lozim bo‘ladi.