Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

268

---

9.4. Narx siyosati va uning O‘zbekistonda amalga oshirilish

xususiyatlari

Ma’muriy-buyruqbozlikka  asoslangan  iqtisodiyotdan  bozor  iqti­

sodiyotiga  o‘tayotgan  barcha  mamlakatlarda  davlatning  narx  soha- 

sidagi  siyosati  ko‘p jihatdan  narxlami  erkinlashtirish,  milliy  bozor 

narxlarini jahon bozori narxlariga yaqinlashtirishga qaratiladi.

Narxlarni  erkinlashtirish  -   iqtisodiy  islohotlaming  eng  asosiy 

yo‘nalishIaridan biri bo‘lib, islohotlaming ijtimoiy-iqtisodiy oqibat- 

lari ko‘p jihatdan shu muammoning hal etilishiga bog‘liq boiadi.

Narxlami erkinlashtirish xomashyo bilan mahsulot ayrim turlari- 

ning  narxlari,  narx  bilan  aholi  va  korxonalar  daromadlari  o‘rtasida 

mutanosiblikka  erishishga  qanday  yondashilishi  bilan  farqlanadi. 

Shu yondashuvlarga  asoslanib,  narxlar quyidagi yo‘llar bilan  erkin- 

lashtiriladi:

a) narxlami birdaniga yoki «esankiratadigan» tarzda  qo‘yib yuborish;

b) narxlaming o‘sishini sun’iy ravishda to‘xtatib qo‘yish;

v) narxni davlat tomonidan boshqarish va nazorat  qilishni ma’lum 

darajada saqlab qolish.

Bozor munosabatlariga o‘tayotgan har bir mamlakat shu yo‘llardan 

birini  tanlashda  ulardan  har  birining  mavjud  real  shart-sharoitlarga 

qanchalik mos kelishi, aholi asosiy qismining moddiy ahvoliga qan­

day darajada ta’sir ko‘rsatishi, isloh qilishning tanlab olingan yo‘liga 

qanchalik darajada javob berishi va kutiladigan salbiy oqibatlarini hi­

sobga olishi muhim ahamiyatga ega bo‘ladi.

Sobiq  ittifoq  mamlakatlari  negizida  vujudga  kelgan  bir  qancha 

mustaqil  davlatlar  narxlami  erkinlashtirishning  «esankiratuvchi» 

yo‘lini tanlab oldi. Barcha turdagi xomashyo resurslari, iste’mol mol­

lari hamda xizmatlar narxlari bir yo‘la erkin qo‘yib yuborilishi nati­

jasida narxlar keskin oshdi. Bu aholi keng qatlamining birdaniga qash- 

shoqlashuviga, ijtimoiy ahvolining keskinlashuviga olib keldi. Ishlab 

chiqarishning pasayishiga, milliy sanoat va qishloq xo‘jaligining iz- 

dan chiqishiga sabab bo‘ldi.

О‘zbekistonda  iqtisodiyotni  isloh  qilishning  o‘ziga  xos  tamoyil- 

lari,  mamlakatdagi  vaziyat  va  aholining  turmush  darajasi  hisobga

269

---

olinib, narxlami asta-sekinlik bilan va bosqichma-bosqich erkinlashti­

rish yo‘li tanlab olindi. Shu yo‘l bilan narxlami erkinlashtirishning