Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

ЦШ Ш уоМ 

(iavlat tbnibhiddn 

taitiBga 

sbiishhirig 

qaralJ  chiqilgan  barCtid  ibliki  va ШвЬф  iqtisodiy  tisullari  (vosita  va 

da^taklarij  birgalikda  niilliy  iqtisb

jarayoiiiga 

va 

ihiamlakatnihg: taishqi iqtisodiy aibiialarigk o‘z ta’sinni 

ko‘rsatadi.

Xulosalar

1.  Bozor  iqtisodiybtiga  o‘tish  shfeitida  davlatriirig  tiiilliy  iqti­

sodiyotga  aralashuvi  tilling  feozbr  vo^itasiida  o‘zini-o‘zi  tartibga 

solish  orqali  bajarish  mumkin  boimagan  yoki  samarali  ravishda 

amalga  oshirib  bo‘lmaydigan  vazifalami  b‘z  zimmasiga  olishi;  bo­

zor  iqtisodiyoti  sharoitida  ishlab  chiqarish  va  iste’niblriing  xususiy 

tavsifi keltirib chiqaruvchi salbiy dqibatlarni bartaraf etish zarurligi; 

iste’molchilaming  manfaatlarini  himoyalash;  bozoming  tabiatidan 

kelib  chiqadigan ayrim holatlami qisman yengillashtirish, jumladan, 

aholining  kam  ta’minlangan  qatlamining  turmush  darajasi  haqida 

g‘amxo‘rlik qilish, bepul (yoki imtiyozli) bilim berish, tibbiy xizmat 

ko‘rsatish  va  shu  kabilami  o‘z  zimmasiga  olishi;  hozirgi  sharoitda 

barqaror,  izchil iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish vazifasini ham o‘z 

zimmasiga olishi orqali izohlanadi.

2.  Iqtisodiyotni  davlat tomonidan tartibga solish deganda davlat-

656

---

ning  jamiyat  a’zolari  ehtiyojlarini  qondirish  darajasini  oshirish 

uchun cheklangan ishlab chiqarish resurslaridan yanada samarali foy- 

dalanishni  ta’minlovchi,  umumiy  iqtisodiy  muvozanatga  erishishga 

yo‘naltirilgan, ijtimoiy takror ishlab chiqarish jarayonini tashkil etish 

bo‘yicha faoliyati tushuniladi.

3. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning maqsadi uning 

vazifalari orqali ifodalanib, ular, asosan, bozor tizimining amal qilishi- 

ni  yengillashtirish va himoya  qilish,  iqtisodiyotni tartibga  solishning 

umumiy tamoyillaridan kelib chiqadi. Ya’ni, bozor tizimining samarali 

amal  qilishiga  imkon tug‘diruvchi  huquqiy  asos  va  ijtimoiy  muhitni 

ta’minlash; raqobatni himoya qilish; daromad va boylikni qayta taqsim­

lash; resurslami qayta taqsimlash; iqtisodiyotni barqarorlashtirish, iqti­

sodiy tebranishlar vujudga keltiradigan inflyatsiya va bandlilik darajasi 

ustidan nazorat qilish hamda iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish.

4. Davlat milliy iqtisodiyotni tartibga solishda bevosita va bilvosi­

ta ta’sir qilish usullari hamda tashqi iqtisodiy usullardan foydalanadi. 

Tartibga solishning bevosita ta’sir qilish usullaridan foydalanilganda 

yaxlit takror  ishlab  chiqarish jarayoni  yoki  uning  alohida tomonla- 

rini  to‘g‘ridan-to‘g‘ri,  ma’muriy  tartibga  solish  ko‘zda  tutiladi.  Bu 

usullar qatoriga quyidagilami kiritish mumkin: iqtisodiyotning ayrim 

bo‘g‘inlarini  bevosita boshqarish;  narxlar  va  ish haqini  «muzlatib» 

qo‘yish  siyosati;  ish bilan bandlik  xizmati  (mehnat  birjalari)  faoli­

yatini tashkil qilish; iqtisodiy sohani tartibga solishni ko‘zda tutuvchi 

qonunlami ishlab chiqish va qabul qilish va h.k.

5. Iqtisodiyotni bilvosita tartibga solishda iqtisodiy dastak va vosi- 

talarga ustunlik beriladi. U davlatning pul-kredit va byudjet siyosatida 

o‘z ifodasini topadi. Pul-kredit siyosatining asosiy vositalari quyidagi- 

lardan iborat bo‘ladi:  hisob  stavkasini  tartibga  solish;  moliya-kredit 

muassasalalarining  Markaziy  bankdagi  zaxiralari  minimal  hajmini 

o‘matish va o‘zgartirish; davlat muassasalarining qimmatli qog‘ozlar 

bozoridagi  operatsiyalari  (davlat  obligatsiyalarini  chiqarish,  ulami 

sotish va to‘lash). Davlat byudjet siyosati uning daromadlar va hara- 

jatlar qismini o‘zgartirishga qaratilib, bu usulning eng asosiy dastagi 

soliqlar hisoblanadi.