Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

Xulosalar

1.  Moliya  milliy  iqtisodiyot  va  aholi  farovonligining  o‘sishini 

aks  ettirib,  korxonalar  ishlab  chiqarish  xarajatlarining  pasayi­

shi  va  ulaming  jahon  bozoridagi  raqobatbardoshligining  oshishini 

rag‘batlantiradi, ishlab chiqarish tuzilmasini, tarmoqlararo va hududiy 

nisbatlami shakllantiradi.

2.  Moliyaviy  munosabatlar  va  ularga  xizmat  qiluvchi  maxsus 

muassasalar jamiyatning moliya tizimini tashkil qiladi. Moliya tizimi 

turli darajadagi byudjetlami,  ijtimoiy, mol-mulk va shaxsiy sug‘urta 

fondlarini, davlatning valyuta zaxiralarini, korxona va firmalar, tijorat 

va notijorat tuzilmalarining pul fondlarini, boshqa maxsus pul fondla­

rini o‘z ichiga oladi.

3.  Umumdavlat  moliyasi  davlat  byudjetini,  ijtimoiy  sug‘urta 

fondini  hamda  davlat mol-mulkiy  va  shaxsiy  sug‘urtasi  fondini  o‘z 

ichiga oladi. Davlat pul mablag4 larining asosiy markazlashgan fondi 

bo4lmish davlat byudjeti moliya tizimining asosiy bo4g4ini bo4lib xiz­

mat qiladi.

4.  Davlat  byudjetining  daromadlari  va  xarajatlari  muvozanatda 

bolishini  taqozo  qiladi.  Lekin  ko4pchilik  hollarda  davlat  byudjeti 

xarajatlarining  daromadlardan ortiqchaligi kuzatiladi, buning oqiba- 

tida byudjet taqchilligi tez sur’atlar bilan o4sadi.

5.  Byudjet taqchilligi  asosan davlat qimmatli qog‘ozlarini  sotish, 

nobyudjet  fondlari  (sug‘urta  fondi,  ishsizlik  bo‘yicha  sug‘urtalash 

fondi, pensiya fondi)dan qarz olish ko‘rinishidagi davlatning ichki va 

tashki qarzlari hisobiga qoplanadi.

6.  Davlat  byudjeti  daromadlar  qismining  asosiy  manbai  bo4lib 

soliqlar hisoblanadi. Soliq iqtisodiy kategoriya sifatida, sof daromad-

602

---

ning bir qismini byudjetga jalb qilish shakli bo‘lib, moliyaviy muno­

sabatlaming tarkibiy qismini tashkil qiladi.

7. 

Soliq  stavkasi  va  daromadlar  о‘rtasidagi  nisbatga  asoslanib, 

soliqlar odatda progressiv (o‘sib boruvchi), proporsional (mutanosib) 

va regressiv (kamayib boruvchi) soliqlarga bo‘linadi.