Toshkent davlatiqtisodiyot universiteti b. Y. Xodiyev, sh sh. Shodmonov

Экономическая теория: Учебник / Изд., испр. и доп. Под общ. ред. 

акад. В. И. Видяпина, А. И. Добрынина, Г. П. Журавлевой, JI. С. Тарасевича.

-  М.: ИНФРА-М, 2005, с. 469

531

---

Sikllarning asosiy turlari

19.1-jadval

Sikl turlari

Siklning

davomiyligi

Asosiy xususiyatlari

Kitchin sikli

2 -4

 yil

Zaxiralar miqdori —>YaMM, infly- 

atsiya, bandlikning tebranishi, tijorat 

sikllari

Juglar sikli

7-1 2-yil

Investitsion sikl —»YaMM, inflyat- 

siya va bandlikning tebranishi

Kuznets sikli

16-25-yil

Daromad —Mmmigratsiya —»uy-joy 

qurilishi -^yalpi talab ->daromad

Kondratev

sikli

40-o0-yil

Texnika taraqqiyoti, tarkibiy 

o‘zgarishlar

Forrester sikli

200-yil

Energiya va materiallar

Toffler sikli

1000-2000-yil

Sivilizatsiyalaming rivojlanishi

Kitchin  sikli 

zaxiralar  sikli  deb  ham  nomlanadi.  Bunda  Jozef 

Kitchin  (1926-yil)  o‘zining  e’tiborini  tovar  zaxiralarining  harakat 

chog‘idagi  moliyaviy  hisoblar  va  sotish  narxlarini  tahlil  qilish  aso­

sida  2  yildan  4  yilgacha  davr  davomidagi  qisqa  toMqinlarni  tadqiq 

qilishga qaratadi.  Ayniqsa,  u  siklning  davomiyligini jahondagi  oltin 

zaxiralarining tebranishlari bilan bog‘lab, uni 3  yilu 4 oyga teng, deb 

hisoblaydi.  Biroq  qisqa  muddatli  sikllar  sabablarining  bunday  izohi 

bugungi kunda ko‘pchilik iqtisodchilami qoniqtirmaydi.

Juglar sikli 

«biznes-sikl», «sanoat sikli», «o‘rtacha sikl» va «kat­

ta  sikl»  kabi  nomlar  bilan  ham  ataladi.  Oldingi  davrlarda  iqtisodiy 

fan 7-12-yillik sikllami  ajratib ko‘rsatganligi tufayli,  aynan shu  sikl 

Fransiya, Angliya va AQSHda foiz stavkalari va narxdagi tebranish- 

lami asosiy tahlil qilish asosida sanoat siklining tabiatini o‘rganishga 

katta  hissa  qo‘shgan  Klement  Juglar  (1819-1905-yillar)  nomi bilan 

ataladi.

Birinchi  sanoat  sikli  1825-yiliAngliyada  metallurgiya  va  boshqa 

yetakchi  tarmoqlarda  mashinali  ishlab  chiqarish  hukmron  mavqeni

532

---

egallagan  davrda kuzatiladi.  1836-yildagi  inqiroz  dastlab Angliyada 

boshlanib, keyin AQSHga ham tarqaladi,  1847-1848-yillarda AQSH 

va  qator  Yevropa  davlatlarida  boshlangan  inqiroz  tub  mohiyatiga 

ko‘ra birinchi jahon sanoat inqirozi bo‘lgan.

Agar XIX  asrda  sanoat  sikli  10-12-yilni  tashkil  qilgan  bo‘lsa,  XX 

asrda uning davomiyligi 7-9 yil va undan ham kam davrgacha qisqargan.

AQSH va Yevropaning rivojlangan davlatlari XX asrda 12 ta sano­

at  siklini  boshdan  kechirgan  bo‘lib,  ulardan  yettitasi  ikkinchi jahon 

urushidan keyin ro‘y bergan.