Toshkent davlat yuridik

Norasmiy sharh deb, majburiy kuchga ega bo‘lmagan sharhga,
masalan, ilmiy asarlarda, darsliklarda, ma’ruzalarda beriladi gan
sharhlarga aytiladi. Bunday sharhlar yuridik kuchga ega bo‘lmasa ham
qonunning ma’nosini aniqlashga yordam beradi. Ular imloviy, mantiqiy,
tizimli va tarixiy sharhlashga bo‘linadi.
Grammatik sharhlashda grammatik qoidalaridan foydalanib
qonunda ishlatilgan ayrim so‘zlar, jumlalar, ifodalarning ma’nosini
aniqlash yo‘li bilan huquqiy normalarning mazmuni belgilanadi. Masalan,
FKning 30-moddasida “Ruhiy kasalligi yoki aqli zaifligi oqibatida o‘z
harakatlarining ahamiyatini tushuna olmaydigan yoki ularni boshqara
olmaydigan fuqarolarni sud qonun hujjatlarida belg ilab qo‘yilgan tartibda
muomalaga layoqatsiz deb topishi mumkin”, deyiladi. Bu erda qonun
chiqaruvchi “yoki” so‘zini ishlatishi natijasida fuqaroni muomalaga
layoqatsiz deb topish uchun ikkita asosdan bittasi, ya’ni o‘z
harakatlarining ahamiyatini tushuna olmaslik yoki ularni boshqara
olmaslikning mavjud bo‘lishi yetarli ekanligini ifodalaydi.


Mantiqiy sharhlashda qonunda ishlatilgan ifodalar, tushunchalar
bir-biri bilan ichki, uzviy, mantiqiy bog‘langanligini aniqlab, huquqiy
normaning muzmuni belgilanadi. Masalan, FKning ushbu 30-moddasida


“


Ruhiy kasalligi yoki aqli zaifligi oqibatida o‘z harakatlarining


ahamiyatini tushuna olmaydigan yoki ularni boshqara olmaydigan
fuqaroni sud qonun hujjatlarida belgilab qo‘yilgan tartibda muomalaga
layoqatsiz deb topishi mumkin”, deb aytildi. Demak, voyaga etgan fuqaro
ruhiy kasal bo‘lsa ham, to sud tomonidan “muomalaga layoqatsiz” deb
tanilguniga qadar muomalaga layoqatli deb faraz qilinadi.


Tizimli sharhlashda huquq normasining mazmuni, uning huquq
tizimida egallagan o‘rnini belgilash, uni boshqa huquqiy normalar bilan
taqqoslash yo‘li bilan aniqlanadi. Masalan, 1963 yilda qabul qilingan


4


2





Fuqarolik kodeksining 321-moddasida mulkning ijaraga oluvchi
tomonidan yomonlashtirilgan holda yetkazilgan zararlarning ijaraga
beruvchi tomonidan qoplanishiga aytiladi. Bu yerda zarar yetkazilishi
shartnoma bo‘yicha olingan majburiyatni buzish bilan bog‘liq bo‘lgani
uchun nizo GKning 479-moddasi bilan emas, 321-moddasi bilan hal
qilinadi.