Toshkent davlat yuridik universiteti xalqaro tashkilotlar huquqi

 
Xalqaro tashkilotlarda kuzatuvchilar. 
 
Birlashgan Millatlar Tashkilotining a'zosi bo'lmagan holda, bir 
yoki bir necha ixtisoslashgan muassasalarning a'zolari bo'lgan 
davlatlarga doimiy kuzatuvchi maqomi berilishi mumkin. Doimiy 
kuzatuvchi maqomi faqatgina amaliyotdan kelib chiqadi - Birlashgan 
Millatlar Tashkiloti Nizomida bu masala bo’yicha hech qanday qoidalar 
yo'q. Ushbu amaliyot1946 yildan beri bosh kotib Shveytsariya 
hukumatini Birlashgan Millatlar Tashkilotining doimiy kuzatuvchisi 
sifatida tan olishini e'tirof etgan paytdan beri mavjud edi. Keyinchalik 
Birlashgan Millatlar Tashkilotining a'zolari bo'lgan Avstriya, Italiya,
Finlyandiya va Yaponiya kabi boshqa ba'zi davlatlar avvaliga 
kuzatuvchilarini yuborganlar. Shveytsariya 2002yil10 sentyabr kuni 
Birlashgan Millatlar Tashkilotiga a'zo bo'ldi.
Kuzatuvchi mamlakat - bu xalqaro tashkilotga to'liq a'zolik 
maqomiga ega bo'lmagan davlatdir. Bular biron bir yig’ilishda yoki 
qabulda qatnashmaydigan mamlakatlardir, lekin vaziyatni yoki 
muammoni hal qilish yoki hal qilishni kuzatishi mumkin. Ularning roli 
o'zgarib turadi, chunki kuzatuvchi davlatlar faqat ishtirok etish niyatida 
bo'lgan yoki biror-bir jarayonning xatosiz va qoidabuzarliksiz ketishini

---

56 
nazorat qiluvchi mamlakatlar bo'lishi mumkin. 
Kuzatuvchi mamlakat xalqaro tashkilotning faoliyatida bir nechcha 
manfaatlari bo'ladi, ammo qandaydir sababga ko'ra a'zo bo'lishni 
xohlamaydi yoki bo'la olmaydi. 
Xalqaro 
kuzatuvchilar 
xalqaro 
konferensiyalarda 
yoki 
tashkilotlarda ishtirok etish uchun yuborilgan davlat yoki xalqaro 
tashkilotlarning vakillari hisoblanadi. 1975 yilda Vena shahrida bo'lib 
o'tgan 
konferensiyada 
davlatlarning 
xalqaro 
tashkilotlar 
bilan 
munosabatlarida universal tavsifdagi munosabatlariga bag'ishlangan 
konvensiya ishlab chiqilgan bo'lib, u birinchi marta xalqaro 
tashkilotlarga doimiy kuzatuvchilarning huquqiy maqomini batafsil 
tartibga solib qo'ydi.
Kuzatuvchilarni qabul qilish tartibi va ularning huquqlari 
protsedura qoidalari bilan belgilanadi. Kuzatuvchilar munozara 
qilinadigan masalalar bo’yicha fikr bildirishlari, yozma bayonotlarni 
tarqatishlari mumkin. Xalqaro tashkilot kuzatuvchilari, qoida tariqasida,
o'z vakolatiga kiradigan masalalar haqida so'z yuritadilar. Kuzatuvchilar 
konferensiyakotibiyatining shakllanishida qatnashmaydi, ovoz berish 
huquqiga ega emas hamda konferensiyalarda qabul qilingan yakuniy va 
boshqa hujjatlarni imzolamaydi.
Kuzatuvchilar Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xavfsizlik 
Kengashi, Bosh Assambleya, Vasiylik Kengashi, Xalqaro Sudi kabi 
BMTning asosiy organlari faoliyatida ishtirok etishi protsedura 
qoidalarini nazarda tutmaydi. Amalda BMT doimiy kuzatuvchilar 
instituti uning a'zosi bo'lmagan davlatlardan tashkil topdi. Birlashgan 
Millatlar Tashkilotining Kotibiyati bilan tuzilgan shartnomalarga 
binoan, BMTning ixtisoslashgan muassasalari o'z kuzatuvchilarining 
vakillarini tegishli ixtisoslashgan muassasalarning vakolatlariga kiruvchi 
masalalar bilan shug'ullanadigan BMT organlari majlislariga yuborish 
huquqiga ega.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Harbiy kuzatuvinstituti 1948 
yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Falastindagi Mudofaa Nazorati 
Tashkiloti doirasida tashkil etilgan. Bunday kuzatuvchilarning vazifalari 
BMT Xavfsizlik Kengashi tomonidan belgilanadi va asosan, kuzatuvlar,
hodisalarning faktik tomonlarini aniqlashtirish, Xavfsizlik Kengashiga 
hisobot berish uchun qisqartiriladi. BMTning harbiy kuzatuvchilari 
suveren mustaqil davlatlar hududida ularning ruxsatnomalari bilan amal 
qiladi va odatda diplomatik vakillarga beriladigan keng imtiyoz va 
immunitetlardan foydalanadi. Jamoatchilik hayotini demokratlashtirish 

---

57 
bilan bog'liq holda xalqaro saylovlar bo’yichakuzatuvchilar instituti 
keng miqyosda o'tkazilmoqda. Kuzatuvchilar instituti ko'lamini 
kengaytirish 
xalqaro 
munosabatlarda 
ishonchni 
mustahkamlash 
choralarini kuchaytirish siyosatiga mos keladi.
Doimiy kuzatuvchilar ko'pchilik yig’ilishlarda ishtirok etishlari 
va deyarli barcha tegishli hujjatlarni olishlari mumkin. Bosh assambleya 
yillik sessiyalarida kuzatuvchisifatida ko'pgina mintaqaviy va xalqaro 
tashkilotlar ham ishtirok etadi.
Yetmish uchinchi sessiyada Bosh Assambleyaning sessiyalari va 
ishlarida kuzatuvchi sifatida ishtirok etish uchun muntazam
ravishda taklif olgan 102 BMT a'zosi bo'lmagan davlat, tashkilot 
ro'yxatga olingan.