Toshkent davlat yuridik universiteti xalqaro tashkilotlar huquqi

Bosh Assambleya
BMTning asosiy majlis o'tkazuvchi va vakillik 
organi hisoblanadi
41
. Bosh assambleya uning sessiyalarida besh kishidan 
ortiq bo'lmagan vakili ishtirok etadigan barcha a'zo davlatlardan tashkil 
topgan. Har bir davlat o'z vakili sonidan qat'i nazar, bitta ovozga ega. 
Tinchlik va xavfsizlik bo’yicha tavsiyalar, Xavfsizlik kengashi a'zolarini 
saylash kabi ayrim muhim masalalar yuzasidan qarorlar a'zo 
davlatlarning uchdan ikki qismi tomonidan qabul qilinadi. Boshqa 
masalalar bo’yicha qarorlar esa ko'pchilik ovozi bilan qabul qilinadi.
Bosh Assambleyaning umumiy vakolatlari BMT Ustavining 10-
moddasida ko'zda tutilgan.
Ustavga muvofiq, BMT Bosh Assambleyasi quyidagi keng vazifa 
vakolatlarga egadir: 
- xalqaro tinchlik va xavfsizlikni saqlash, qurolsizlantirish sohasida 
hamkorlikning umumiy prinsplarini ko'rib chiqadi va tegishli tavsiyalar 
beradi; 
- xalqaro tinchlik va xavfsizlikni saqlashga doir har qanday 
masalani muhokama etadi va bunday masalalar yuzasidan tavsiyalar 
41
БМТ Бош Ассамблеяси ҳақида батафсил маълумот билан 
http://www.un.org/ru/ga/
сайти орқали танишиш 
мумкин. 

---

64 
beradi, biron-bir bahs yoki vaziyat Xavfsizlik kengashi tomonidan ko'rib 
chiqiladigan holatlar bundan mustasno; 
- Ustav doirasidagi yoki BMTning organlari vazifalariga taalluqli 
har qanday muhokama etadi; 
- siyosat sohasida xalqaro hamkorlikka ko'maklashadi, xalqaro 
huquqni rivojlantirish va kodifikatsiya qilish maqsadida tadqiqotlar 
tashkil etadi hamda tavsiyalar beradi; 
- inson huquqlari va asosiy erkinliklarini amalga oshirish, 
iqtisodiy, ijtimoiy, gumanitar, madaniy, ta'lim va sog'liqni saqlash
sohalarida xalqaro hamkorlikka ko'maklashadi; 
- millatlar o'rtasidagi do'stona munosabatlarga putur yetkazishi 
mumkin bo'lgan har qanday vaziyatni tinch yo'l bilan hal etish 
choralarini tavsiya qiladi; 
- Xavfsizlik kengashi va BMTning boshqa organlari ma'ruzalarini 
qabul qiladi va ko'rib chiqadi; 
- BMT byudjetini ko'rib chiqadi va tasdiqlaydi, a'zo davlatlar 
badallari hajmini belgilaydi; 
- Xavfsizlik kengashining muvaqqat a'zolari va BMTning boshqa 
kengash hamda organlari a'zolarini saylaydi, Xavfsizlik kengashining 
tavsiyasi bilan Bosh kotibni taYilnlaydi. 
Bosh assambleyaning 1950yilnoyabrda qabul qilingan 
“Tinchlik 
yo'lidagi birdamlik
” rezolyutsiyasiga (377 (V)-rezolyutsiya) muvofiq, 
assambleya tinchlikka raxna soladigan xavf, tinchlikning buzilishi yoki 
tajovvuzkorlik xuruji mavjudligi aniqlangan hollarda, Xavfsizlik 
kengashi doimiy a'zolardan biriga qarshi ovoz berishi sababli harakat 
qilishga qodir bo'lmaganda ham choralar ko'rishi mumkin. Assambleya 
bu masalani Tashkilot a'zolariga xalqaro tinchlik va xavfsizlikni saqlash 
yoki qayta tiklash uchun kollektiv choralarga nisbatan zarur tavsiyalar 
berish maqsadida zudlik bilan ko'rib chiqishi mumkin.
Demak, BMT Ustavida BMT Bosh assambleyasi va Xavfsizlik 
kengashining 
tinchlik 
hamda 
xavfsizlikni 
saqlash 
sohasidagi 
vakolatlarini ajratish uchun ikki cheklov ko'zda tutilgan:
- Xavfsizlik Kengashi har qanday tortishuv yoki vaziyat bo’yicha 
o'z vazifalarini bajarayotgan bo'lsa, BMT Bosh assambleyasi ushbu 
masalalar yuzasidan agarda kengashning o'zi bu haqida so'ramasa, biron-
bir tavsiya berishi mumkin emas (12-modda); 
- Bosh assambleya BMT nomidan harakat qila olmaydi: chora 
ko'rishni talab qiladigan har qanday masala muhokama etiluniga qadar 

---

65 
yoki muhokama qilingandan so'ng Xavfsizlik kengashiga taqdim etiladi 
(11-modda). 
Bosh Assambleya sessiyalar o'tkazish tartibida faoliyat ko'rsatadi. 
Bosh assambleya asosiy faoliyatini navbatdagi yillik sessiyalar, 
shuningdek, maxsus va maxsus favqulodda sessiyalar davomida amalga 
oshiradi. 
Bundan 
tashqari, 
ishlarning 
muayyan 
qismi 
Bosh 
assambleyaning keng tarmoqli yordamchi organlari tomonidan 
bajariladi. Bunday yordamchi organlar qo'mitalar, komissiyalar, 
boshqarmalar, kengashlar, guruhlar, ishchi guruhlari va boshqa 
toifalarga ajratiladi. Yordamchi organlar kun tartibidagi masalalarni 
muhokama etib, turli davlatlar yondashuvlarini muvofiqlashtirish 
yo'llarini topgach, Assambleyaning yalpi majlislarida muhokama etish 
uchun o'z tavsiyalarini rezolyutsiya va qarorlar loyihalari shaklida 
taqdim etadi. 
Bosh Assambleya ikki turdagi qarorlar, ya'ni protseduraga taalluqli 
va taalluqli bo'lmagan masalalar bo’yicha qarorlar qabul qiladi.
Protseduraga taalluqli masala yuzasidan qabul qilingan qaror a'zo 
davlatlar uchun bajarilishi shart bo'lgan xususiyatga ega. Negaki, bu 
qarorlar Tashkilot ichki huquqini tashkil etadi. Bunday qarorlar 
ko'pchilik ovozi bilan qabul qilinadi. Protseduraga taalluqli bo'lmagan 
masalalar bo’yicha qarorlar tavsiya xususiyatiga ega bo'lib, malakali 
ko'pchilik ovozi bilan qabul qilinadi.
Bosh Assambleya o'z protsedura qoidalarini o'zi belgilaydi. U har 
bir sessiyada o'z raisini saylaydi.
Assambleya sessiya doirasida umumiy tortishuvlardan so'ng o'z 
kun tartibida belgilangan asosiy bandlarni ko'rib chiqadi. Assambleya 
ko'plab masalalarni ko'rib chiqishi lozimligi sababli ushbu masalalarni 
olti asosiy qo'mita o'rtasida ularning ishlash xususiyatini inobatga olgan 
holda taqsimlaydi. Qo'mitalar bu bandlarni mumkin bo'lgan holatlarda
davlatlarning turli yondashuvlarini moslashtirishga harakat qilgan holda 
muhokama etadi va Assambleya yalpi majlislarida ko'rib chiqish hamda 
qarorlar qabul qilish uchun rezolyutsiyalar va qarorlar loyihalari 
shaklida o'z tavsiyalarini taqdim etadi. Har bir asosiy qo'mita va ta'sis 
etilishi mumkin bo'lgan hamda Tashkilotning har bir a'zosi vakil bo'lish 
huquqiga ega boshqa barcha qo'mitalarda Tashkilotning har bir a'zosi 
nomidan bitta shaxs ish yuritadi.
Qurolsizlantirish muammosi va xalqaro xavfsizlikning bir-biri 
bilan boliq masalalari bilan shug'ullanadigan Qurolsizlantirish va 

---

66 
xalqaro xavfsizlik masalalari qo'mitasi (Birinchi qo'mita), iqtisodiy 
masalalarni ko'rib chiqadigan
Iqtisodiy va moliya masalalari qo'mitasi (Ikkinchi qo'mita), 
ijtimoiy va gumanitar masalalarni ko'rib chiqadigan Ijtimoiy, gumanitar 
va madaniyat masalalari qo'mitasi (Uchinchi qo'mita), boshqa qo'mitalar 
majlislari 
va 
Assambleyaning 
yalpi 
majlislarida 
ham 
ko'rib 
chiqilmaydigan 
turli 
siyosiy 
muammolar, 
shuningdek, 
mustamlakachilikka qarshi masalalar, BMTning falastinlik qochqinlarga 
yordam berish, ishlarni tashkil etish va falastin xalqining inson huquqlari 
bo’yicha Yaqin sharq agentligi faoliyati bilan shug'ullanadigan Maxsus 
siyosiy masalalar va mustamlakachilikka qarshi masalalar qo'mitasi 
(To'rtinchi qo'mita), ma'muriy masalalar va BMT byudjeti masalalari 
bilan shug'ullanadigan Ma'muriy va byudjet masalalari qo'mitasi 
(Beshinchi qo'mita) hamda huquq masalalarini ko'rib chiqadigan Huquq 
masalalari qo'mitasi (Oltinchi qo'mita) asosiy olti qo'mita hisoblanadi. 
BMT ishlari ma'lum darajada Bosh assambleya qarorlari bilan 
belgilanadi va ularni amalga oshirish uchun quyidagilar mas'uldir: 
- muayyan muammolarni o'rganish va turli sohalar bo’yicha 
ma'ruzalar taqdim etish uchun Assambleya tomonidan ta'sis etiladigan 
qo'mitalar va boshqa organlar; 
- BMT Kotibiyati — Bosh kotib va uning xalqaro fuqaro 
xizmatchilar shtati. 
1964 yil Xavfsizlik kengashi tomonidan ilk bor qo'llanilgan va 
Bosh assambleya keng foydalanayotgan kelishuv (konsensus) prinspi 
asosida rezolyutsiyalar ishlab chiqish hamda qabul qilish, ya'ni tegishli 
qarorlar yuzasidan ovoz bermasdan umumiy kelishuvga erishish uslubi 
BMT va umuman, uning barcha organlari faoliyatida katta ahamiyat 
kasb etayotgani so'nggi yillarda Bosh assambleya faoliyatining o'ziga 
xos xususiyati hisoblanadi.
Bosh Assambleya rezolyutsiyalari davlatlar uchun huquqiy 
jihatdan majburiy hisoblanmaydi va shunchaki da'vat yoki istaklar 
sifatida ham tasniflanishi mumkin emas. Davlatlar Bosh assambleya 
rezolyutsiyalarini diqqat bilan vijdonan ko'rib chiqishi zarur.
Bosh Assambleya rezolyutsiya va deklaratsiyalari xalqaro huquqni 
shakllantirishda muhim omil bo'lib xizmat qiladi. BMTda xalqaro huquq 
hujjatlarini ishlab chiqish borasida quyidagi amaliyot shakllangan. 
Dastlab, biron-bir masala yuzasidan deklaratsiya (masalan, Inson 
huquqlari umumiy deklaratsiyasi) qabul qilinadi va so'ngra bunday 
deklaratsiyalar asosida xalqaro shartnomalar va konvensiyalar ishlab 

---

67 
chiqiladi (Inson huquqlari to'g'risida ikkita xalqaro hujjat, Yadro qurolini 
tarqatmaslik to'g'risida bitim va boshqalar).