Toshkent davlat yuridik universiteti xalqaro tashkilotlar huquqi

V-BOB. 
BIRLASHGAN MILLATLAR TASHKILOTINING 
KONVENSIYAVIY (NAZORAT) ORGANLARI
Konvensiyaviy organlarning BMT tizimidagi o'rni va nazorat 
funksiyasi
Inson huquqlari bo’yicha Qo'mita faolyati misolida 
Konvensiyaviy organlarning nazorat funksiyasining amalga oshirish 
mexanizmi. Konvetsiyaviy organlarning O'zbekiston Respublikasi bilan 
hamkorligi. 
Konvensiyaviy organlarning BMT tizimidagi
o'rni va nazorat funksiyasi 
 
Xalqaro huquqda inson huquqlarga oid xalqaro norma va 
standartlarni shakllanishida BMTning konventsion organlari katta 
ahamiyatga ega.
BMTning konvenciyaviy organi
– bu BMTning inson huqulariga oid 
asosiy halqaro shartnomalarni a’zo davlatlar tomonidan bajarilishini 
nazorat qiluvchi organ. 
Konvensiyaviy organlar tuzilishidan oldin BMT Bosh Kotibiga 
BMTga a'zo davlatlarning iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar, 
shuningdek, fuqarolik va siyosiy huquqlar va axborot erkinligi 
masalalari bo’yicha Maxsus komissiya tomonidan ko'rib chiqilishi 
uchun faoliyat yuritildi.
Biroq, Inson huquqlari bo’yicha xalqaro shartnomlar kuchga 
kirganidan so'ng, ushbu tizim o'rniga davlatlar tomondan mazkur 
shartnomalarni bajarishi bo’yicha ko'zda tutilgan yangi tartib o'rnatildi, 
va albatta, ushbu yangi tizimning asosiy vazifalarining biri davlat 
xisobotlarini ko'rib chiqishdir. 
Mazkur organlar tegishli shartnomalar asosida ish yuritadilar va 
inson huquqlari bo’yicha asosiy xalqaro shartnomalarga ishtirokchi-
davlatlar rioya etilishini nazorat mexanizmi sifatida faoliyat 
ko'rtasatadilar. Konvensiyaviy organlarda mustaqil ekspertlar ish olib 
borishadi.

---

82 
Xozirgi kunda inson huquqlari sohasida 10 ta asosiy xalqaro 
shartnomalar mavjud bo'lib, ularning eng oxirgi qabul qilingani – bu 
2006 yilda qabul qilingan va 2010 yil kuchga kirgan Majburiy 
yo'qolishdan barcha odamlarni ximoya qilish bo’yicha BMT 
konvensiyasi. 1948 yilda Inson huquqlari umumjaxon deklaratsiyasi
qabul qilinganidan beri BMTning barcha a'zo davlatlari inson huquqlari 
bo’yicha hech bo'lmaganda bir shartnomani ratifikatsiya qilgan, 
davlatlarning 80% esa kamida to'rtta shartnomani ratifikatsiya qilishgan.
Xozirgi kunda mustaqil ekspertlardan iborat bo'lgan 10 
shartnomaviy organ mavjud. Ulardan to'qqistasi Birlashgan Millatlar 
Tashkilotining inson huquqlariga oid shartnomalarini ishtirokchi 
davlatlar tomonidan bajarilishini nazorat kiladi, o'ninchi Quyi Qo'mita 
esa Qiynoqlarga qarshi konvensiyaning Fakultativ protokoli asosida 
tashkil etilib Fakultativ protokolga a'zo bo'lgan davlatlardagi 
qamoqxonalarni nazorat qiladi. 
Shuni aytib o'tish kerakki, konvensiya qoidalari bilan ishtirokchi 
davlatlar tomonidan rioya etilishi nazorat qilish uchun maxsus organ 
tuzish bo’yicha birinchi xalqaro konvensiya tuzilgan. 
Inson huquqlari bo'yicha xalqaro konventsiyalar asosida o'rnatilgan 
universal nazorat mexanizmlari faoliyatida sezilarli kamchiliklar 
aniqlangan va bu ularning ma’lum bir darajadagi samaradorsizligining 
sababi hisoblanadi: 
1) Yuqorida qayd etilganidek, inson huquqlari bo'yicha 
konventsiya organlarining asosiy funkciayalaridan biri, ishtirokchi 
davlatlarning 
xalqaro 
shartnomalarda 
ko'zda 
tutilgan 
huquq-
majburiyatlarrini amalga oshirish bo’yicha chora-tadbirlari to'g'risida 
hisobotlarini ko'rib chiqishdan iborat. Biroq, davlatlar xalqaro 
shartnomalar bo'yicha majburiyatlarini bajarish bo'yicha hisobotlarda 
ko'pincha noto’gri ma'lumot bergan yoki taqdim etish muddatlarini 
buzganligi kuzatilgan. 
2) Ikkinchidan, dunyoning ko'plab mamlakatlarida inson huquqlari 
bo'yicha xalqaro bitimlar ratifikatsiya qilinmagan. Masalan, Birlashgan 
Millatlar Tashkiloti a'zolarining deyarli 50 ta a'zosi Fuqarolik va siyosiy 
huquqlar to’grisidagi Paktga qo'shilmagan. Shuning uchun ular 
konvensiya organlariga hisobot topshirishga majbur emaslar. 
3) Uchinchidan, konvensiya organlarining samaradorsizligining 
asosiy sabablaridan biri shundan iboratki, inson huquqlari bo'yicha 
umumjahon xalqaro bitimlar ularga faqatgina "umumiy sharhlar" yoki 
"umumiy tavsiyalar" berish huquqini bergan. 

---

83 
Undan tashqari, Qiynoq va boshqa shafqatsiz, g'ayriinsoniy yoki 
qadr-qimmatini kamsituvchi muomala va jazolarga barxam berish 
bo’yichakonvensiyaning Fakul`tativ protokoli (2002 y.) asosida tashkil 
etilgan Qiynoq va boshqa shafqatsiz, g'ayriinsoniy va qadr-qimmatni 
qamsituvchi muomala va jazolarni oldini olish bo’yicha Quyi Qumita 
(2002 y.) qiynoqlar va boshqa shafqatsiz munosabatlarning oldini olish 
uchun ozodlikdan maxrum qilish joylariga boradi.
Ushbu Qumitalarning umumiy tarkibiga quyidagilar qiradi: 
1) ularni yaratish tartibi va vakolatlari Iqtisodiy, ijtimoiy va 
madaniy huquqlarni ximoya qilish qo'mitasining 1985yil 28-maydagi 
EKOSOS qaroriga binoan tuzilgan inson huquqlari bo’yicha tegishli 
xalqaro shartnomalarda mustahkamlangan;