Toshkent davlat yuridik universiteti

Sho‘ba va qaram jamiyatlar.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida yuridik 
shaxslarning turli huquqiy maqomga ega bo‘lgan xo‘jalik shirkatlari, 
jamiyatlari va ularning har xil birlashmalari hamda uyushmalari keng 
miqyosda tarqaladi va avj oladi. Shunday holat ham yuz berishi mumkinki, 
bitta yuridik shaxsning ta’sischilari (ishtirokchilari) boshqa yuridik 
shaxslarning ta’sischisi bo‘lish darajasiga erishadi. Bunday holatlarda 
ta’sischi yuridik shaxs (xo‘jalik shirkati yoki xo‘jalik jamiyati) tadbirkorlik 
faoliyatini amalga oshirishda hal qiluvchi, ya’ni asosiy tashkilot vazifasini 
bajaradi, u tomonidan tashkil etilgan yuridik shaxslar unga nisbatan sho‘ba 
va qaram xo‘jalik jamiyatlari mavqeyiga ega bo‘ladi. Ushbu 
jamiyatlarning asosiy xususiyatlari 
FKning 67, 68-moddalarida
har 
tomonlama ifodalangan. 
Ustav fondiga hissa qo‘shishda xo‘jalik jamiyatida ishtirok etgan jamiyat sho‘ba 
xo‘jalik jamiyati deyiladi. Ustav fondidagi ishtiroki ustun mavqega ega bo‘lgan 
xo‘jalik asosiy xo‘jalik deyiladi.

---

110 
Xo‘jaliklarning sho‘ba va asosiy darajaga ega bo‘lishi ular o‘rtasida 
tuzilgan shartnomalar asosida yoki biri ikkinchisining qarorlariga muvofiq 
ish tutishi bilan ham ifodalanadi. Sho‘ba jamiyati yuridik shaxs 
hisoblanadi. Umumiy qoidaga binoan asosiy va sho‘ba jamiyatlari bir-
birlarining majburiyatlari boʻyicha javobgar bo‘lmaydi. Lekin sho‘ba 
jamiyati asosiy jamiyatning aybi bilan bankrotlikka uchrasa, asosiy 
jamiyat subsidiar javob berishi, agar mulkiy zarar ko‘rsa, yetkazilgan 
zararni qoplashi lozim 
(FKning 67-moddasi). 
Xo‘jalik jamiyatida qatnashuvchi jamiyatning biri jamiyat ustav fondining 
yigirma foizidan ko‘prog‘iga ega bo‘lsa, ikkinchi jamiyat qaram xo‘jalik jamiyati 
deyiladi. Bunday jamiyat ham yuridik shaxs hisoblanadi. Jamiyatning qaram 
bo‘lganligi haqida darhol e’lon qilinishi shart 
(FKning 68-moddasi).
Huquqiy mavqeyi boʻyicha qaram xo‘jalik jamiyati sho‘ba jamiyatiga 
yaqin turadi. Lekin shunga e’tibor berish kerakki, sho‘ba xo‘jalik jamiyati 
tijorat tashkilotining u yoki bu tashkiliy-huquqiy shaklida, ya’ni shirkat 
yoki xo‘jalik jamiyati sifatida tashkil topsa, qaram jamiyat faqat xo‘jalik 
jamiyati sifatida tashkil topadi. 
Tijoratchi tashkilotlar qatoriga yuqorida keltirilgan xo‘jalik 
jamiyatlaridan tashqari ishlab chiqarish kooperativlari, unitar korxona, 
xo‘jalik yuritish huquqiga asoslangan unitar korxona, operativ boshqaruv 
huquqiga asoslangan davlat unitar korxonasi va boshqalar kiradi.