|
Ta’kidlash o‘rinliki, Toshkent, Qashqadaryo va Surxondaryo
viloyatlari Respublikada eng xavfli yer ko‘chish hududlariga
kiradi. Tog‘lar qurshovida Farg‘ona vodiysida yer ko‘chishlari
asosan adir hududlarini o‘zlashtirish bilan bog‘liq. Samarqand
viloyati ba’zi hududlarida ham yer ko‘chishi kuzatilgan.
O‘zbekiston Respublikasining deyarli barcha tog‘oldi hududlari
sel xavfi bor hudud hisoblanadi. Farg‘ona vodiysi, Toshkent va
Surxondaryo viloyatlari eng katta sel xavfi bor hududlar
hisoblanadi. Qorlar tez eriydigan va uzoq yomg‘ir yog‘adigan
aprel-iyul oylarida eng ko‘p sel holatlari kuzatiladi. Bunday
joylarda hozirgi paytda respublika bo‘yicha 4 ta seldan
himoyalovchi qurilma bor, xolos. Respublikada 54 ta suv ombori,
jumladan, 25 ta juda muhim va toifalashtirilgan suv omboridan
foydalaniladi. Bunda 11 ta juda muhim suv omboridan 30 yildan
ortiq vaqtdan buyon foydalanilib kelinmoqda. Ularda muhandislik
va gidrotexnik uskunalar jismonan va ma’naviy eskirgan va
almashtirilishi zarur.
Respublika hududida suv omborlari tarmog‘ining taraqqiyoti ularda
katta hajmdagi erigan, daryo va atmosfera yog‘inlarini to‘plash imkonini
berdi. Shundan kelib chiqib, so‘nggi yillarda aholining katta qismida
daryolar sayyozlashgani va suv omborlaridan quyi qismida bexatar qurilish
ishlari olib borish imkoniyati borligiga asossiz ishonch paydo bo‘ldi.
Biroq, suv to‘liq bo‘lgan yillarda anomal yuqori darajadagi suv dambadan
o‘tib ketishi, to‘g‘onlar buzilishi, Shuningdek yirik suv omborlaridan suvni
falokatli chiqarish yuborish ehtimoli mavjud. Bu holatlarda oqibatini
tasavvur etib bo‘lmaydigan favqulodda vaziyatlar ro‘y berishi mumkin.
Markaziy Osiyo respublikalari hududida ro‘y beradigan sel
toshqinlari umumiy sonidan 75 foizi O‘zbekiston ulushiga to‘g‘ri keladi.
321
O‘zbekiston hududiga xavf soladigan 271 ta ko‘l aniqlangan.
Shundan, 238 ta (jami ko‘llarning 88 foizi) ko‘l Qirg‘iziston Respublikasi
hududida, 11 ta (jami ko‘llarning 4 foizi) ko‘l Tojikiston hududida va 22 ta
(jami ko‘llardan 8%) ko‘l O‘zbekiston hududida joylashgan.
2008-2010 yillar mobaynida FVV hamda boshqa vazirlik va idoralar
hamkorligida 33 ta suv ombori va sel suvlari tashlanadigan 48 ta suv
havzasi tekshirilib, tartibga keltirilgan.
116
Tabiiy va texnogen tusdagi xavfli vaziyatlar ro‘y berishida
texnologik va himoyaviy chora-tadbirlarni amalga oshirish orqali
favqulodda vaziyatlar xatarini pasaytirish va oldini olish mumkin.
Amaliyot Shuni ko‘rsatmoqdakim, texnogen falokatlar va ofatlarning
sabablari quyidagilardir: xavfli moddalarni ishlab chiqaruvchi, ishlatuvchi,
qayta ishlovchi, saqlovchi, tashkil qiluvchi yoki ko‘chirib o‘tuvchi
obyektlardagi
halokatlar;
yonilg‘i-energetika,
kimyoviy
va
kommunikatsiya komplekslari obyektlaridagi halokatlar; temiryo‘l va
aviatsiya transportidagi falokatlar, avtomobil yo‘llari va magistral
trubaprovodlardagi halokatlar; gidrotexnik qurilmalardan foydalanish
tartibi qoidalarini buzish; diversiya-terroristik aksiyalar oqibatlarining
ikkilamchi omillari; qurilmalarning to‘satdan buzilishi va texnologik
jarayonda vujudga kelishi mumkin bo‘lgan boshqa xatarlar.
Texnogen tusdagi favqulodda vaziyatlarni ogohlantirish va ehtimoliy
xatarlarini pasaytirish sohasidagi asosiy yo‘nalishlar quyidagilarni taqozo
etadi: respublika ishlab chiqarish kuchlarini oqilona joylashtirish va
ishlatish; xavf va tahdid omillari ta’siri sharoitida ishlab chiqarish va
respublika infratuzilmasining barqaror faoliyatini ta’minlash; ishlab
chiqarish obyektlarini yetakchi va ekologik toza texnologiyalar asosida
bosqichma-bosqich zamonaviylashtirish; xavfli obyektlar va hayotni
ta’minlash tizimlari ishining ishonchliligini oshirish; ehtimoliy favqulodda
vaziyatlarni monitoring qilish, prognozlash va ogohlantirish; yuqori
texnogen xavfga ega zonalar davlat kadastrini yaratish va yuritish.
O‘zbekiston Respublikasi hududida turli xil favqulodda holatlar ko‘plab
turlarining asosiy manbasi sifatida texnogen va tabiiy xavflarning yuqori
darajasi saqlanib kelmoqda.
Respublikada texnogen halokatlarning asosiy sabablari quyidagilar
hisoblanadi: ishlab chiqarish sohasida davlat xavfsizlik boshqaruvi
mexanizmlarining zaiflashishi, barcha ishlab chiqarish bosqichlarida
mehnat va texnologik intizomning, falokatlarga qarshi barqarorligining
116
O’zbekiston Respublikasida atrof-muhit holati va tabiiy resurslardan foydalanish to’g’risidagi Milliy ma’ruza //
N.M.Umarov tahriri ostida; O’zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish qo’mitasi.-Toshkent: Chinor ENK,
2013.194-195-betlar.
322
pasayishi; asosiy ishlab chiqarish fondlarining yangilanish suratlarining
pasayishi bilan bir vaqtda mana shu fondlarning tez sur’atlarda eskirib
borishi;-xavfli (zararli) moddalarni, material va mahsulotlarni ishlab
chiqarish, yetkazib berish, saqlash va foydalanishning texnologik
murakkabligi va xavfning ortishi hamda aholi va atrof-muhitga xavf
soluvchi ishlab chiqarib chiqindilarining to‘planib borishi. Kimyoviy
xavfli moddalarning chiqarilishi, portlashlar va yong‘inlar, gidrodinamik
avariyalar,
elektroenergetik
tizimlarda,
tozalash
inshootlari
va
quvurlardagi avariyalar texnogen sohada eng katta xavfga ega.
Bugungi
kunda
mamlakatimizda
transchegaraviy
ekologik
muammolarni xavf solishi ham o‘ta tashvishlidir. Shu asnoda, suv va
atmosfera havosi bilan bog‘liq bo‘lgan transchegaraviy muammo mavjud
bo‘lib, bular Tojikiston Rog‘un GESi qurilishi va Tojikiston Regar
alyuminiy zavodi (TALKO DUK) misolida ko‘rishimiz mumkin.
Jumladan, Tojikiston Respublikasi rahbariyati tomonidan, Rog‘un
GES ining o‘tgan asrning 80–yillarida boshlangan qurilishini, oradan 25
yildan ko‘proq muddat o‘tgach, yana davom ettirish to‘g‘risidagi qarori
qabul qilindi. Agar shu obyektning bundan 40 yil oldin tayyorlangan
loyiha hujjatlari, o‘sha yillar andozalari, loyihaviy va konstruktorlik
yechimlariga asoslanganligi, ular allaqachon eskirgan bo‘lib, qaytadan
ko‘rib chiqish va jiddiy tuzatishlar kiritishi talab etishi inobatga olinadigan
bo‘lsa, bunday qaror chinakamiga jiddiy tashvish tug‘dirmasligi mumkin
emas.
Ana shu maqsadda, 2016-yilning 19-iyulida Tojikiston Tashqi
ishlar vazirligiga O’zbekiston Respublikasi Bosh vazirining
yo’llangan ochiq xatida ham, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
“2017-2021-
yillarda
yerosti
suvlari
zaxiralaridan
oqilona
foydalanishni nazorat qilish va hisobga olish, tartibga solish chora -
tadbirlari to’g’risida”gi
117
qarori ham bu masalani ijobiy hal etishning
ahamiyatiga e’tibor berilgan.
Shu manoda,O‘zbekistonning janubiy hududlariga transchegaraviy
ta’sir ko‘rsatayotgan Tojikiston alyuminiy zavodi (TALKO DUK)
faoliyati bilan bog‘liq keskin ekologik holat saqlanib qolmoqda.
Hozirgi vaqtda “Talko”DUK faoliyati natijasida Surxondaryo
viloyatining shimoliy tumanlari hududida atmosfera havosidagi ftorli
vodorotning miqdori yo‘l qo’yiladigan eng yuqori konsentratsiyadan
(YQYUK) o‘rta hisobda 1. 8-2 baravar, yoz oylarida esa 2-3 baravar oshib
ketmoqda.
117
Xalq soz’I, 2017-yil 6-may №90 (6784)
323
Do'stlaringiz bilan baham: |
