Тошкент давлат юридик университети тадбиркорлик (бизнес) ҲУҚУҚИ

Солиқларнинг 
моҳияти 
уларнинг 
бажарадиган 
функцияларидан 
келиб 
чиқади.
Ҳар 
бир 
иқтисодий 
категориянинг ўз функцияси мавжуд. Солиқ ҳам мустақил 
категория сифатида ўзи бажарадиган функцияларга эга бўлиб, бу 
функциялар 
солиқ 
категориясининг 
амалдаги 
ҳаракатини 
ифодалайди.
Солиқ соҳасидаги ҳуқуқий сиёсат фискал (давлат хазинасини 
тўлдириш) мақсадидан бошқа бир қатор иқтисодий, сиёсий, ҳуқуқий 
функцияларни ҳам кўзлайди. Солиқлар воситасида иқтисодиётни 
рағбатлантириш, чеклаш, тартибга солиш, назорат қилиш, бошқариш 
каби функциялар бажарилади. 
Солиқларнинг фискал функция ҳисобланиб (лотинча fiscus 
сўзидан олинган бўлиб, хазина деган маънони англатади), бу 
функциянинг моҳияти шундан иборатки, солиқлар ёрдамида 
давлатнинг молия ресурслари ҳосил қилинади ҳамда давлат фаолият 
кўрсатиши учун моддий шароит яратилади. Солиқлар орқали 
корхоналар ва фуқаролар даромадининг бир бўлагини давлат 
аппаратини, мамлакат мудофаасини, ноишлаб чиқариш соҳасининг 
умуман ўз даромадлари манбаига эга бўлмаган қисмини (кўпгина 
маданият муассасалари, жумладан, кутубхоналар, архивлар ва 
бошқалар) ёки лозим даражада ривожланишини таъминлаш учун 
ўзининг маблағи етишмайдиган тармоқларни (фундаментал орган, 
театрлар, музейлар, кўплаб ўқув юртлари ва ҳоказо) сақлаб туриш 
мақсадида ундириб олиш йўли билан давлат бюджетининг даромад 
қисмини шакллантириш солиқлар фискал функциясининг энг муҳим 

---

X БОБ. Тадбиркорлик субъектларини солиққа тортиш 
286 
элементи ҳисобланади. Солиқларнинг ушбу функцияси орқали ҳосил 
бўладиган пул ресурслари давлат фонди (давлат бюджети) орқали 
қайта таксимланади, улар ишлаб чиқариш ва ижтимоий 
инфратузилмани 
ривожлантиришга, 
устувор 
тармоқларни 
инвестициялашга йўналтирилади. 
Солиқларнинг рағбатлантириш функцияси иқтисодиётнинг 
муайян секторларини устувор ривожлантириш мақсадга мувофиқ, деб 
топилганида амалга оширилади. Масалан, мамлакатга чет эл 
инвестициясини кенгроқ жалб этиш мақсадида қўшма корхоналарда 
чет эллик шериклар ҳиссаси кўпроқ бўлиши рағбатлантирилади ва бу 
кўрсаткичнинг ортиши солиқ имтиёзини кенгайишига сабаб бўлади. 
Ёки бўлмаса хўжалик юритувчи субъект ўзи ишлаб чиқарган 
маҳсулотларни қанчалик кўпроқ экспортга йўналтирса, шунчалик 
кўпроқ солиқ имтиёзларидан фойдаланиш имконига эга бўлади ва 
бошқалар. Бу функция ишлаб чиқаришни ривожлантиришга, моддий 
хом ашё ресурслари, шунингдек молиявий ва меҳнат ресурслари, 
жамғарилган мол-мулкдан самарали фойдаланишга рағбатлантирувчи 
таъсир кўрсатади, яъни солиқ юкини камайтириш орқали ишлаб 
чиқаришни ривожлантиришга, молиявий аҳволни мустаҳкамлашга ва 
инвестиция 
фаолиятини 
кенгайтиришни 
рағбатлантиради. 
Тадбиркорлик субъектларини солиққа тортишда рағбатлантириш 
функцияси алоҳида ўзига хос аҳамият касб этади.