Toshkent davlat yuridik universiteti shaxsiy rivojlanish

Muvaffaqiyatli muzokaralar o‘tkazish uchun tavsiyalar 
 
Suhbat davomida siz suhbatdosh bilan yuzma-yuz turishingiz va u 
bilan vizual aloqada bo'lishingiz kerak. Sizning xatti-harakatlaringiz va 
imo-ishoralaringiz suhbatdoshni diqqat bilan tinglayotganingizni 
ko‘rsatsin. Hech qachon unutmaslik kerakki, favqulodda vaziyatlarda 
advokatga murojaat qilgan kishi tosh devor bilan emas, jonli suhbatdosh 
bilan aloqa qilishni istaydi. Hech qachon o‘zingizni tinglayotganday 
qilib ko‘rsatmang, chunki imo-isholarda yoki yuzingizda zerikkaningiz 
bilinib qoladi, shu sababdan mug‘ombirlik amalda foydasiz. 
Mug‘ombirlik qilmoq ekstremal sharoitlarda haqoratdek qabul qilinadi. 
Yaxshisi tushuntirganingiz yaxshi, hozirgi vaqtda siz quloq sola 
olmaysiz, masalan, ish bilan band bo‘lganingiz uchun. Suhbatdoshning 
bevosita eshitish alomati bilan suhbatda so‘zlarning ma'nosi pasayib 

---

245 
ketadi, yuz ifodalari, imo-ishoralar, intonatsiyalar kuchayadi, shuning 
uchun ovozni yumshoqroq va qulayroq qilish mumkin. 
Boshqa odamning gapiga diqqat qarating, chunki tinglash ongli 
ravishda jamlanish va e'tibor talab qiladi. Vaziyat aralashuvini (telefon, 
televizor, musiqa va hokazolarni) minimallashtirishga harakat qiling, 
chalg‘imang va suhbatdoshni to‘xtatmang. Agar jiddiy suhbatda 
kimnidir gapini bo‘lishga majbur bo‘lsangiz, keyinchalik uzulgan 
suhbatni to‘xtagan joyidan tiklashga yordam bering. 
So‘zlarning 
ma’nosini 
emas, 
balki 
suhbatdoshning his-tuyg‘ularini tushunishga 
harakat qiling. Odamlar o‘z fikrlarini va his-
tuyg‘ularini “kodlangan” (ijtimoiy va milliy 
jihatdan belgilangan me’yorlarga muvofiq) 
o‘tkazishlarini unutmang. Faqat og‘zaki 
ma’lumotlarni emas, balki his-tuyg‘ularni 
ham qabul qiling. Shoshma-shosharlik qilmang. Fuqaroni sizga nisbatan 
mudofaa mavqeiga ega bo‘lishga majburlovchi hol bu. Har doim esda 
tutingki, bunday baholashlar mazmunli muloqotga to‘sqinlik qiladi. 
Qolaversa, bahs ketayotgan paytda ozingizni qo‘lga tushurishlariga 
yo‘l qo‘ymang. Spiker bilan hamfikr bo‘lmasangiz, odatda tinglashni 
to‘xtatishingiz va o‘zingizning nutqingizni kutishingiz mumkin. Haqiqiy 
kelishmovchilik yuzaga kelsa, siz aniq fikrni bilish uchun odamni diqqat 
bilan va oxirigacha tinglashingiz kerak, undan keyin ozingizni nuqtai 
nazaringizni gapirishni boshlasangiz bo‘ladi. Suhbatning mavzusi va 
tartibi ijozat bersa, suhbatdoshga nisbatan ma’qul bo‘lgan do‘stona 
munosabatda bo‘lib turing, chunki bu muloqot uchun qulay muhit 

---

246 
yaratadi. Spiker rozilikni qanchalik ko‘p qabul qilsa, demak, u aytishni 
istagan narsasini aniqroq aytadi. Tinglovchining har qanday salbiy 
munosabati 
mudofaa 
reaksiyasiga, 
muloqotda 
xavotirlik 
va 
ogohlantirishga olib keladi. 
Juda ko‘p savollar bermang. So‘zlarga aniqlik kiritish uchun savol 
bilan chegaralanishga harakat qiling. Muayyan aniq javobni talab 
qiladigan yopiq savollar qisqartirilishi kerak. 
Ma’ruzachi fikrini batafsil ifoda etishga undovchi savollarni 
ehtiyotkorlik bilan ishlatish kerak. Ko‘p sonli savollar ma’lum darajada 
insonga bosim o‘tkazadi, uning tashabbusidan mahrum qiladi va uni 
mudofaa holatiga qo‘yadi. 
Sizdan so‘ralmagunga qadar maslahat bermang. Lekin, albatta, 
maslahat so‘raladigan holatlarda, suhbatdoshning haqiqatan ham bilishni 
xohlaydiganini aniqlash uchun eshitish jarayonining texnikasidan 
foydalaning. Spikerning yuz ifodasini va qanchalik tez-tez sizga 
qarashini, u siz bilan qanday qilib vizual aloqani saqlayotganini 
kuzating. 
Nutqning ohangini va tezligini kuzating, suhbatdosh qanchalik 
yaqin yoki uzoqda otirganiga yoki turganiga e’tibor bering. Imkon 
boricha muloyim, do‘stona, diplomatik va xushmuomala bo‘ling. Agar 
siz o‘zingizga jalb qilmoqchi bo‘lsangiz, avvalo unga samimiy do‘st 
ekanligingizga ishontiring. Xushmuomalalik so‘rov yoki buyruqlar 
ishonchini yo‘qotmaydi, ammo ko‘p jihatdan suhbatdoshning ichki 
qarshilik ko‘rsatishiga to‘sqinlik qiladi. Bu chora hamma uchun, shu 
jumladan, xushmuomalalikning namoyishi uchun zarurdir. Huquqiy 
faoliyatda odatda do‘stona munosabatda bo‘lmagan kishilar bilan 

---

247 
uchrashish kerak bo‘ladi. Biroq bu holatda to‘g‘rilikni oldindan 
belgilash kerak, ya’ni har qanday vaziyatda odatda qabul qilingan adolat 
doirasida o‘zini tutish qobiliyati lozim. 
Yuqorida aytib o‘tilgan qoidalarga amal qilgan holda, aytilgan 
gaplarni 
umumlashtirib, 
ish 
bilan 
suhbatda, 
muzokaralarda 
muvaffaqiyatga erishish mumkin. 
Muzokaralar jarayonida ishonchli bo‘lish uchun quyidagi 
tavsiyalarni ham qabul qiling: 

O‘zingizning dalillaringizni taqdim etish tartibiga alohida e’tibor 
bering: ularning tartibi ishonchingizga bevosita ta’sir qiladi. 
Munozaning eng optimal tartibi quyidagicha: kuchli argumentlar – o‘rta 
muddatli argumentlar – eng kuchli argumentlar; 

Siz uchun muhim savolga to‘g‘ri javobni olish uchun ushbu savol 
uchinchi o‘rinni egallashiga ishonch hosil qiling. Dastlab ikkita oddiy 
savolni raqibingizga bering, sizga osongina javob berishni emas, balki 
yoqimli tarzda javob berishini so‘rang va so‘ngra asosiy savolni bering; 

Raqibga qaraganda ustunligingizni sezsangiz ham, uni burchakka 
tiqib olmang – raqibingiz boshi bilan egilmagan holda turishi kerak; 

Unutmangki, spikerning mavqei va obro‘si har doim uning 
ishonchliligida aks etadi (bu qoidalar muzokaralarga tayyorgarlik 
ko‘rishda juda samarali); 

Qanday vaziyat bo‘lmasin, o‘zingiz burchakka turib qolmasligingiz 
kerak – har doim o‘z maqomingizni saqlab qolishga harakat qilishingiz 
lozim; 

Sizning sheriklaringiz maqomidan qat’i nazar (o‘zingiznikidan 
yuqori yoki pastroq), hech qachon uning maqomini tushirishga 

---

248 
intilmang (bu sizning raqibingiz va o‘zingizning obro‘yingizga salbiy 
ta’sir ko'rsatishi mumkin); 

Raqibning argumentlariga nisbatan munosabatingiz iltifotli 
bolishi kerak (yoqimli sherik bilan muzokaralarda yuz berganda), 
noto‘g‘ri bo‘lishi kerak emas (notanish sherik bilan muzokaralarda 
bo‘lgani kabi); 

Raqibingiz bilan u rozi bo‘lgan muzokaralarni boshlashingiz 
yaxshi bo‘ladi, faqat shundan keyin asosiy fikrlaringizga otish mumkin; 

Empatiya ko‘rsatishga harakat qiling – shunaqangi holatga 
kiringki, shu holatda raqibingizga qayg‘udosh boling; 

Qarama-qarshilikka olib kelishi mumkin bo‘lgan har qanday so‘z 
va harakatlardan (shu jumladan, harakatsizlikdan) saqlaning; 

O‘zingizning 
pozitsiyalaringiz, 
imo-ishoralar 
va 
yuz 
ifodalaringizni muntazam kuzatib boring (raqibingiz sizni “o‘qishi”ni 
oldini olish uchun – ichki holatingizni, kayfiyatingizni va hokazolarni), 
shuningdek, raqibingizni ham kuzating, pozitsiyalarini, imo-ishoralarini 
va yuz ifodalarini (uni “o‘qish”ga imkoniyat paydo qilish uchun); 

Sizning pozitsiyangiz va nuqtai nazaringizda raqibingiz o‘z 
manfaatlariga mos keladigan dalil ko‘ra olsin va sizni nuqtai 
nazaringizga ko‘nsin. 
Tabiiyki, odamlar ishonishlariga yordam beradigan ushbu qoidalar 
ularning bir qismi, xolos. Aslida, bu mavzu juda keng qamrovli bo‘lib, 
taqdim etilgan materiallardan tashqari biz sizga TAP-argumentlari va 
texnikasi, NLP texnikasi bo'yicha maqolalarimizni va Robert Dilts 
kitobini o‘qishni tavsiya etamiz.