Toshkent davlat yuridik instituti o. M. Mad aliyev prokuror nazorati

partiyalarga va boshqa jam oat birlashmalariga uyushish, ommaviy 
harakatlarda ishtirok etish huquqiga egadirlar. Siyosiy partiyalarda, 
jam oat birlashmalarida, ommaviy harakatlarda, shuningdek, hoki- 
miyatning vakillik organlarida ozchilikni tashkil etuvchi muxolifatchi 
shaxslarning huquqlari, erkinliklari va qadr-qim m atini hech kim 
kamsitishi m um kin emasligi mustahkamlab qo'yilgan.
Jam oat birlashm alari faoliyati va tashkillanishining asosini 
erkinlilik, teng huquqlilik, o ‘zini o ‘zi boshqarish, oshkoralik va qonu- 
niylikprinsiplari tashkil etadi.
Q onunshunos jam oat birlashmalarini majburiy davlat ro ‘yxa- 
tid an o ‘tishni nazarda tutadi, y a’ni 0 ‘zbekiston Respublikasi 
K onstitutsiyasining 56-m oddasida ko ‘rsatilishicha, 0 ‘zbekiston 
Respublikasida qonunda belgilangan tartibda ro ‘yxatdan o ‘tkazilgan 
kasaba uyushmalari, siyosiy partiyalar, olimlarning jam iyatlari, 
xotin-qizlar, faxriylar va yoshlar tashkilotlari, ijodiy uyushmalar, 
ommaviy harakatlar va fuqarolarning boshqa uyushmalari jam oat 
birlashmalari sifatida e ’tirof etiladi.
Kasaba uyushmalari xodimlarning ijtimoiy-iqtisodiy huquqlarini 
va m a n faatlarin i ifoda etad ilar va him oya qiladilar. K asaba 
tashkilotlariga a ’zo b o ‘lish ixtiyoriydir (Konstitutsiyaning 59-m od- 
dasi).
Siyosiy partiyalar turli tabaqa va guruhlam ing siyosiy irodasini 
ifodalaydilar va o ‘zlarining dem okratik yo‘l bilan saylab q o ‘yilgan 
vakillari orqali davlat hokimiyatini tuzishda ishtirok etadilar. Davlat 
va jam oat birlashmalari o ‘z munosabatlarini o ‘zaro aralashmaslik 
asosida tuzadilar. Bu bilan, davlat organlari jam oat birlashmalarida 
ta ’sischi b o ‘lib ishtirok etishlari m an etilganligi tushuniladi.
Konstitutsiyamizning 58-moddasida davlat jam oat birlashm a­
larining huquqlari 
va
qonuniy manfaatlariga rioya etilishini ta ’m in- 
lashi, ularga ijtimoiy hayotda ishtirok etish uchun teng huquqiy 
im koniyatlar yaratib berishligi, davlat organlari va m ansabdor 
shaxslarning jam oat birlashmalari faoliyatiga aralashishiga, shu­
ningdek, jam o at birlashmalarining davlat organlari va m ansabdor 
shaxslar faoliyatiga aralashishiga yo‘l qo‘yilmaslik tamoyili m ustah­
kamlab q o ‘yilgan.
Jam oat birlashmalari a ’zosi yoki ishtirokchisi b o ‘lib, jism oniy 
va yuridik shaxslar qatnashadi. Davlat jam oat tashkilotlarining erkin 
rivojlanishiga kafolat beradi, alohida (yoshlar, bolalar, qariyalar, 
nogironlar) tashkilotlarga esa moddiy ko‘mak beradi. Q onunda 
jam oat birlashmalarining turli xil tashkiliy-huquqiy shakli ko‘rsa-
62

---

tilgan, ya’ni jam oat harakatlari, jam oat fondi, jam oat tashkilotlari, 
jam oat muassasalari.
Ularni bir-biridan majburiy belgisi sifatida a’zolar soni ajratib 
turadi. Konstitutsiyaga asosan, 0 ‘zbekiston Respublikasi hududida, 
0 ‘zbekiston Respublikasi davlat tuzilishini, Konstitutsiyaviy tuzum 
asosini o ‘zgartirishga (ya’ni, salbiy m a’noda) qaratilgan, davlat 
xavfsizligiga putur yetkazuvchi ijtimoiy, irqiy, milliy va diniy kelish- 
movchiliklarni keltirib chiqaruvchi jam oat birlashmalarini tashkil 
etish va ular faoliyatini amalga oshirish mumkin emas. Q onun tili 
bilan aytganda, Konstitutsiyaviy tuzumni zo‘rlik bilan o ‘zgartirishni 
maqsad qilib qo ‘yuvchi, respublikaning suvereniteti, yaxlitligi va 
xavfsizligiga, fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklariga 
qarshi chiquvchi, urushni, ijtimoiy, milliy, irqiy va diniy adovatni 
targ‘ib qiluvchi, xalqning sog‘lig‘i va m a’naviyatiga tajovuz qiluvchi, 
shuningdek, harbiylashtirilgan birlashmalarning, milliy va diniy 
ruhdagi siyosiy partiyalam ing ham da jam oat birlashmalarining 
tuzilishi va faoliyati taqiqlanadi. Maxfiy jamiyatlar va uyushmalar 
tuzish taqiqlanadi.
Prokurorlik nazorati amaliyoti qonunchilikni quyidagi buzilish- 
larini ko‘rsatib o ‘tadi:
• fuqarolarni siyosiy partiyalarga kirishga majburlash;
•jam oat harakatlarining, siyosiy partiyalaming ta ’sis hujjatlarini
ro ‘yxatga olishning belgilangan tartibini buzish;
• qonun bilan belgilangan tartibda siyosiy partiyalaming hududiy 
bo'lim larini tashkil etish prinsipiga rioya etmasdan, tashkilotlarda