Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi


Zarar yetkazishdan  kelib chiqadigan javobgarlik asosi va  shartlari



Download 30,09 Mb.
Pdf ko'rish
bet339/424
Sana31.12.2021
Hajmi30,09 Mb.
#267670
1   ...   335   336   337   338   339   340   341   342   ...   424
Bog'liq
@mustaqilishlar Fuqarolik huquqi

Zarar yetkazishdan  kelib chiqadigan javobgarlik asosi va  shartlari. 

Zarar  yetkazishdan  kelib  chiqadigan  majburiyatlar  uchun  javobgarlik 

asosi  sifatida  jabrlanuvchining  subyektiv  fuqarolik  huquqlarini  buzilishi 

bilan  bog'liq  bo'lgan  yuridik  fakt  -   zararning  mavjudligi  hisoblanadi. 

Javobgarlik  shartlari  esa,  javobgarlik  asoslarini  tavsiflovchi  va  tegishli 

sanksiyalar  qo'llanilishi  uchun  zarur  bo'lgan  qonunda  belgilangan 

talablardir.  Shunday  qilib,  fuqarolik-huquqiy  javobgarlik  asoslari  va 

shartlari  bir-biri  bilan  uzviy  bog'liq  unsurlar  hisoblanadi.

Fuqarolik huquqi nazariyasida fuqarolik-huquqiy javobgarlik asoslari 

xususida  yakdil  fikrlar  mavjud  emas.  Ba’zi  mualliflar  huquqbuzarga 

javobgarlikni  yuklash  uchun  zarur  bo'lgan  umumiy,  an’anaviy  shartlar 

yig'indisi  sifatida  «fuqarolik  huquqbuzarlik  tarkibi»  ni  e’tirof  etishadi1. 

Boshqa  guruh  mualliflar  ushbu  konsepsiyani  tanqid  qilishib,  jinoyat 

huquqidagi jinoyat  tarkibi qoidalarini fuqarolik-huquqiy munosabatlarga 

tatbiq  etilishini  maqsadga  muvofiq  emas  deb  hisoblashadi2.  Shu  bilan 

birga  fuqarolik  huquqbuzarlikning  «cheklangan»  tarkibi  mavjud  bo'lgan 

holatlar  (fuqarolik  qonun  hujjatlarida  aybsiz  javobgarlik  holati  mavjud 

bo'lib,  ayb  fuqarolik  huquqbuzarlik  tarkibiga  kirmaydi)  ham  delikt 

majburiyatlari  uchun  javobgarlik  asoslari  va  usullarini  an’anaviy 

«huquqbuzarlik  tarkibi»  doirasida  belgilash  bahsli  ekanligini  ko'rsatadi. 

Huquqbuzarlik  konsepsiyasini  fuqarolik  huquqida  qo'llash  mumkin 

emasligini  ta’kidlab,  O.Oqyulov  shartnomali  majburiyatlar  uchun 

javobgarlik  va  delikt  majburiyatlarini  buzganlik  uchun  javobgarlikda 

fuqarolik-huquqbuzarlik  tarkibi  ikki  xil  bo'lishini  ko'rsatib  o'tadi.  Shu

Алексеев 



С.С. 

О 

составе 



гражданского 

правонаруш ения// 

правоведение.1958.№ 1.; 

Матвеев  Г.К. 

Основания  гражданско-правовой 

ответсвеннсоти.-М.:Юрид.лит.1970.;  Иоффе  О.С.  Ответсвенность  по  гражданскому 

праву.-Л.1958.

2  Брагинский  М.И.,  Витрянский  В.В.  Договорное  право.-М.:1998.-568  с.;  Окюлов

О.  Фукаролик-хукукий  жавобгарлик  асослари//к;онун  химоясида.1999.№9.-Б.16-19. 

Эгамбердиева  Н.Х,.  Ф укаролик-хукукий  жавобгарлик  асослари  ва  шакллари. 

Юрид.фан.номз.дисс.Автореф.-Т.:2006.

3  Окюлов  О.  Ф укаролик-хукукий  жавобгарликни  куллаш  асослари.//  конун 

\имоясида.  1999.№9.-Б .16-19.

www.ziyouz.com kutubxonasi




bilan  birga  jinoiy  va  ma’muriy  huquqbuzarlik  tarkibini  fuqarolik 

huquqbuzarlik  tarkibiga  bevosita  ko'chirish,  fuqarolik  huquqi  predmeti 

va  tamoyillariga  zid  ekanligini  aytib  o'tadi3.

Mazkur fikrlami davom ettirib J.Boboev va N.Egamberdievalar delikt 

majburiyatlarida  javobgarlik  asosini  subyektiv  fuqarolik  huquqlarining 

buzilishi  tashkil  etadi,  biroq  bu  asosning  o'zi  fuqarolik-huquqiy 

javobgarlikni  belgilash  uchun  yetarli  boimaydi,  buning  uchun  qonun 

hujjatlarida  ko'zda  tutilgan  shartlar  boiishi  lozim  deb  hisoblashadi1.

Shu  ma’noda  ta’kidlash  lozimki,  garchi  fuqarolik  huquqbuzarlik 

tarkibini  bahsli  ekanligi  aytib  o'tilsada,  hozirgi  kunda  bu  «tarkib»  ilmiy 

jihatdan  rad  etilgan  emas.  Zero,  delikt  majburiyatlarida  zararning 

mavjudligi  bilan  birga,  fuqarolik  huquqiy  javobgarlikning  shartlari 

hisoblangan:  g'ayriqonuniy  xatti-harakat,  zarar  yetkazuvchi  harakati 

(harakatsizligi) va zarar o'rtasidagi sababiy bog'lanish va aybning mavjud 

boiishi  fuqarolik-huquqiy  javobgarlikni  qo'llash  imkonini  beradi.

Delikt majburiyatlari bo'yicha subyektiv fuqarolik huquqining buzilishi 

zarar  yetkazilishi  fakti  sifatida  baholanadi.  Delikt  javobgarligining  asosi 

deganda,  fuqaro  yoki  yuridik  shaxsning  mol-mulkiga  yoxud  nomoddiy 

ne’matlar — fuqaroning hayoti, sogiig'iga zarar yetkazilish fakti tushuniladi.

Shu o'rinda ta’kidlash lozimki, ba’zi mutaxassislar fuqarolik-huquqiy 

javobgarlikning,  shu  jumladan,  delikt  javobgarligining  asosi  sifatida 

huquqbuzarlikni  e’tirof  etishadi2.  Biroq,  bunda  muyyan  xatti-harakatni 

huquqbuzarlik  sifatida  kvalifikatsiya  qilish  uchun  qonun  hujjatlarida 

belgilangan javobgarlik  shartlari  mavjud  boiishi  lozim.  Javobgarlik  asosi 

esa  uni  tatbiq  etish  imkoni  mavjudligini  anglatadi,  lekin  bunda  ham 

qonun  hujjatlarida  belgilangan  shartlar  boiishi  kerak.  Shu  munosabat 

bilan  fuqarolik-huquqiy  javobgarlik  asosi  bu  huquqbuzarlik  emas, 

zararning  mavjudligi  hisoblanadi.  Muayyan  faktning  huquqbuzarlik

1  Бабаев  Д.И.  Истеъмолчи  хукуклари  ва  уларни  бузганлик  учун  фукаролик- 

хукукий  жавобгарлик  муаммолари.  Юрид.  фан.  номз.  дисс...  Автореф.-Т.:2005.; 

Эгамбердиева  Н.)^.  Фукаролик-хукукий  жавобгарлик  асослари  ва  шакллари.  Юрид. 

фан.  номз.  дисс...Автореф.-Т.:2006.

2  Малеин  Н.С.  Правонарушение:  понятие,  причины,  ответственноть.-М.:1985,- 

130-133  с.;  Рахмонкулов 

Мажбурият хукуки.-Т.:ТДЮИ.2005.-176  б.;  Эгамбердиева

Н.Х.  Фукаролик-хуку^ий жавобгарлик асослари ва шакллари.  Юрид.  фан.  номз. дисс... 

Автореф.-Т.:2006.-13  б.

3  Гражданское  Право.Учебник.Часть  П/Под.ред.А.П.Сергеева,  Ю .К.Толстого.- 

М.:Проспект.2000.-702  с.;  Белякова  А.М.  Имущественная  ответственность  за 

причинение  вреда.-М.:1979.-27  с.;  Смирнов  В.Т.,  Собчак  А.А.  Общее  учение  о 

деликтных  обязательствах  в  гражданском  праве.-Л.:ЛГУ.1983.-31  с.;  Саттарова  М.Ф. 

проблемы  возмещения  вреда,  причиненного  предпринимателям  незаконными  актами 

должностных  лиц.  Автореф.  дисс....к.ю.н.-Т.:2004.-15  с.

www.ziyouz.com kutubxonasi




ekanligini belgilovchi shartlar javobgarlik tatbiq  etilayotganda aniqlanishi 

lozim.


Huquqiy  adabiyotlarda  zararni  delikt  javobgarligi  shartlaridan  biri 

sifatida  qarash  keng  tarqalgan3.  Shu  bilan  birga  zararni  delikt 

javobgarligining  shartlari  jumlasiga  kiritmagan  mualliflar  ham  mavjud1. 

Darhaqiqat,  zararning  mavjudligi  delikt  majburiyatlarida  javobgarlik 

sharti hisoblanmaydi. Zero,  bu holda o‘ziga xos qarama-qarshilik vujudga 

keladi.  Chunki,  zarar  yetkazganlik  uchun  javobgarlik  sharti  sifatida  shu 

zaraming  o'zi  belgilanishi  mantiqsiz  holat  bo'lib  qoladi.  Zarar  (zaraming 

mavjudligi)  boshqa  shaxsning  subyektiv  fuqarolik-huquqlarini  buzgan 

shaxsga  javobgarlikni  tatbiq  etish  asosidir.

Zarar  delikt  javobgarligining  asosi  sifatida.  Zarar  (zararning 

mavjudligi) delikt javobgarlikning bevosita zaruriy asosi hisoblanadi. Zarar 

mavjud  bo'lmaganda  delikt javobgarlik  haqida  so'z  bo'lishi  ham mumkin 

emas.

Agar,  ba’zi  hollarda  shartnoma  bilan  belgilanadigan  javobgarlik 



majburiyatni  baiarmaganlik  yoki  lozim  darajada  bajarmaganlik  uchun 

kreditorga zarar yetkazilish yoki etgazilmasligidan qat’iy nazar, belgilansa, 

shartnomadan  tashqari  belgilanadigan  javobgarlik  zarar  bo'lmagan 

taqdirga  vujudga  kelishi  mumkin  emas’ .

Delikt javobgarligining asosi sifatida zarar deganda fuqarolik huquqi 

subyektiga tegishli mol-mulk shikastlanishi yoki nobud bo'lishi natijasida, 

shuningdek,  fuqaroning  sog'lig'iga  shikast  yetishi  va  vafoti  natijasida 

vujudga  keladigan  salbiy  mulkiy  va  nomulkiy  oqibatlar  tushuniladi.

FKning 14-moddasida esa, zarar tushunchasi buzilgan huquqni tiklash 

vositasi sifatida ta’riflanadi. Shu bilan birga bozor munosabatlari sharoitida 

zararning  ikki  ko'rinishi  m avjud  bo'lishi  ham  mazkur  moddada 

ifodalangan.  Ushbu  moddaga  muvofiq,  zarar  deganda  huquqi  buzilgan 

shaxsning buzilgan huquqini tiklash uchun qilgan yoki qilishi lozim bo'lgan 

xarajatlari,  uning  mol-mulki  yo'qolishi yoki shikastlanishi  (haqiqiy zarar), 

shuningdek,  bu  shaxs  o'z  huquqlari  buzilmaganida  odatdagi  fuqarolik 

muomalasi  sharoitida  olishi  mumkin  bo'lgan,  lekin  ololmay  qolgan

1  Иоффе  О.С.  обязательтственное  право.-М.:1975.-798  с.;  Гражданское  право:  В

2  т.  Том  II.  Полутом  2:  Учебник/отв.ред.Е.А.Суханов.-М.:БЕК.2002.-370  с.;  Окюлов  О. 

Фук;аролик-хукун;ий  жавобгарликни  куллаш  асослари.//к;онун  химоясида.  1999.№9.- 

Б.18-19.


2  Узбекистан  Республикасининг  Фукаролик 

ХУКУКИ 


(1Цисм).-Т.:Адолат.1999.-340  б.

3  Эгамбердиева  Н.)^.  Фукаролик-хукукий  жавобгарлик  асослари  ва  шакллари. 

Юрид.  фан.  номз.  дисс..  Автореф.-Т.:2006.-15  б.

www.ziyouz.com kutubxonasi




\

daromadlari  (boy  berilgan  foyda)  tushuniladi.  N.Egamberdieva  esa  zarar 

tushunchasini  quyidagi  uch  holat  asosida  tushunishni  taklif  etadi:  a) 

haqiqiy  zarar;  b)  boy  berilgan  foyda;  v)  ma’naviy  zarar3.  Albatta  zarar 

tushunchasini  bunday  tartibda  uch  «turga»  bo‘1 ish  o'ziga  xos  nazariy 

ahamiyatga  ega  hisoblanadi. Zero,  yetkazilgan zarar miqdorini aniqlashda 

va javobgarlikni belgilashda zararni o'ziga xos tarzda «turkumlash» muhim 

o'rin  tutadi.

FKning 985-moddasiga muvofiq, zarar «shaxsga» yoki «mol-mulkka» 

yetkaziladi.  Mol-mulkka  yetkazilgan  zarar  deganda,  odatda  shaxsning 

mulkiy mol-mulki  kamayishi yoki ularning qiymati  pasayishi  tushuniladi. 

Ba’zan,  mulkiy  zarar  jabrlanuvchining  zarar  yetkazishdan  oldingi  holati 

va  keyingi  holati  o'rtasidagi  mulkiy  farq  sifatida  ham  belgilanadi.

Shaxsga  zarar  yetkazishda  huquqbuzarlik  obyekti  bo'lib,  nomoddiy 

ne’mat  hisoblangan  fuqaroning  hayoti  va  sog'lig'i  tushuniladi.  Biroq, 

mazkur zarar bo'yicha majburiyat vujudga kelishida asosiy e’tibor mulkiy 

holatga  qaratiladi,  ya’ni,  mulkiy  zarar  qoplanadi.  Qonun  hujjatlarida 

ko'zda  tutilgan  hollardagina  ma’naviy  zarar  undiriladi.  Biroq  hamma 

vaziyatlarda  ham  zarar  mulkiy  ko'rinishda  qoplanadi.  Zero,  fuqarolik- 

huquqiy  javobgarlik  har  doim  mulkiy  ko'rinishda  namoyon  bo'ladi1.

Ta’kidlash  lozimki,  fuqarolik  huquqida  zarar  tushunchasi  bilan  birga, 

ziyon tushunchasi ham qo'llaniladi. FKning  1009-moddasi boquvchisi vafot 

etganligi  natijasida  ziyon  ko'rgan  shaxslarga  zararni  qoplash  qoidalarini 

belgilaydi.  Biroq,  fuqarolik  qonunuchiligida  bu  ikki  tushuncha  o'rtasida 

farq  borligi  e’tirof  etilmaydi.  Ko'pchilik  vaziyatlarda  «zarar»  va  «ziyon» 

atamalari  sinonim  so'zlari  sifatida  qo'llaniladi.  Shu  bilan  birga  pul 

ko'rinishidagi zarar  (ruscha  -  ubo'tok)  atamasi ham  mavjud  bo'lib,  odatda 

bu  atama  mutaxasisslar  tomonidan  mulkiy  zararning  pul  ko'rinishidagi 

ifodalanishi  sifatida  talqin  etiladi2.  Zaraming  mazkur  ko'rinishlari  o'ziga 

xos  mustaqil  ahamiyat  kasb  etmasligini  ta’kidlagan  holda  ma’naviy  zarar 

delikt  majburiyatlarida  alohida  o'rin  tutishini  e’tirof  etish  lozim.


Download 30,09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   335   336   337   338   339   340   341   342   ...   424




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish