Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

3. S h a rtn o m a n in g shakli, m uddati.
S h artn om a bo'yicha ta ra fla rn in g ja v o b g a rlig i
Ayirboshlash shartnom asi, odatda, fuqarolar o 'rtasida tuzilganda 
va shartnom a predm etining bahosi Respublikada o'rnatilgan eng kam
oylik ish haqining o'n baravarigacha bo'lgan hollarda og'zaki shaklda 
tuzilishi m um kin. Shuningdek, yozma shaklda tuzilgan shartnom ani
1 Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2003 йил, 1-2-сон,
3-модда; 2005 йил, 37-38-сон, 282-модда.

---

bajarishga qaratilgan bitimlar, ag ar qonun hujjatlari va shartnom aga 
zid bo'lmasa, taraflarning kelishuviga muvofiq og'zaki tuzilishi mumkin 
(FK 106-modda, 3-band). Qolgan hollarda, y a’ni yuridik shaxslarning 
o'zaro va fuqarolar bilan tuzgan ushbu turkum dagi bitimlari, fuqarolar 
o'rtasidagi belgilangan eng kam oylik ish haqining o'n baravaridan ortiq 
summ adagi bitimlari yozma shaklda tuziladi. Ba’zi hollarda shartnom aning 
predm eti y er uchastkalari va boshqa ko'chmas m ol-mulklar bo'lganda, 
bunday bitim lar notarial tasdiqlanishi va davlat ro'yxatidan o'tkazilishi 
talab qilinadi (FK. 110-111-moddalari tartibida). Shuningdek, FKning 497- 
moddasining 2001-yil 7-dekabrdagi tahririga ko'ra, qonun hujjatlarida 
b e lg ilan g an ta r tib d a d a v la t ro 'y x a tid a n o 'tk azilishi lozim b o 'lg an
a v to m o to tra n s p o rt v o sita la rin i ay irb o sh lash s h a rtn o m a s i n o ta ria l 
tasdiqlangan bo'lishi kerakligi belgilanadi.
Shubhasiz, shartn o m a shakliga doir yuqoridagi talablarga rioya 
qilmaslik b ir qancha huquqiy oqibatlarni keltirib chiqaradi (FK 109, 
112-moddalari).
Ayirboshlash shartnomasining m uddati bevosita taraflarning kelishuvi 
bilan belgilanadi.
S h a rtn o m a b o 'y ic h a ja v o b g a rlik oldi-sotdi sh a rtn o m a s id a g i 
javobgarlikka juda o'xshab ketadi. Um um iy holda FKning 393-moddasiga 
ko'ra, sotuvchi tovam i sotib oluvchiga uchinchi shaxslarning h a r qanday 
huquqlardan ozod holda topshirishi shart, deb belgilab qo'yilgan. Qonunda 
agar topshirilgan tovarni sotib oluvchidan uchinchi shaxslar olib qo'yadigan 
bo'lsa, sotuvchi tarafning bevosita javobgarligi belgilab qo'yilgan. Ya’ni, 
“FKning 501-moddasiga ko'ra, ayirboshlash shartnomasi bo'yicha olgan 
tovarini uchinchi shaxslar olib qo'ygan taraf, FK ning 395-moddasida 
nazarda tutilgan asoslar m avjud bo'lsa, boshqa tarafd an ayirboshlash 
asosida olingan tovarni qaytarishni yoki zararni qoplashni talab qilishga 
haqli. K o'rinib turibdiki, ayirboshlanayotgan tovarni uchinchi shaxslar 
huquqidan ozod qilmasdan ayirboshlash keyinchalik bunday harakatni 
am alga oshirgan tarafning javobgarligini keltirib chiqarar ekan. Biroq 
shuni aytish joizki, sotib oluvchi uchinchi shaxsning huquqlari bo'lgan 
tovam i qabul qilishga rozilik bergan hollar bundan mustasnodir.
S h a rtn o m a b o 'yicha ay irb o sh lan ay o tg an to v a rla rn in g m iqdori, 
assortim enti, uning sifati, tov arn in g butligi m uhim u n su r hisoblanib, 
ularni sh a rtn o m a d a kelishilganidek bajarm aslik yoki lozim darajad a 
bajarm aslik tegishincha taraflarning javobgarligini keltirib chiqaradi.
Xususan, tovarni topshiruvchi shartnom a shartlarini buzib, tovarni 
qabul qilib oluvchiga shartnom ada belgilangan m iqdordan kam tovar

---

topshirgan boisa, tovarni qabul qilib oluvchi agar shartnom ada boshqacha 
tartib nazarda tugalm agan boisa, tovarning yetishm ayotgan miqdorini 
topshirishni talab qilishga yo topshirilgan to v ard a n va uning haqini 
to 'la sh d a n bosh tortishga, b o rd i-yu uning evaziga kelishilgan to v ar 
topshirilgan boisa, oldin topshirib qo'yilgan tovarni q aytarib berishni 
talab qilishga haqli. Umuman, ayirboshlash shartnom asi bo'yicha ko'p 
hollarda oldi-sotdiga doir qoidalar qoilanilgani bois, bu haqdagi norm alar 
batafsilroq oldi-sotdiga bag'ishlangan bobda keltirildi.
T a’kidlash joizki, qonunda belgilanganidan tashqari, to'g'ridan-t.o'g'ri 
shartnom a bo'yicha ayirboshlash natijasida ham javobgarlikning boshqa 
tu rla ri nazarda tutilishi m um kin. Ayirboshlash shartnom asi bo'yicha 
javobgarlik faqat bir tom onda emas, h a r ikki tom onda ham yuzaga 
kelishi mumkin.

---